کمبود هورمون رشد

هورمون رشد چیست؟

هورمون رشد یکی از هورمون های مهم در بدن است که از غده‌ای بسیار کوچک و به اندازه‌ی یک نخود به نام هیپوفیز که در قاعده ی مغز قرار دارد، تولید می شود، و به جز هورمون رشد هفت هورمون دیگر هم ترشح می کند. برخی از این هورمون ها فعالیت تیروئید و دمای بدن را کنترل می کنند.

هورمون رشد باعث رشد کودک می گردد و به حفظ بافت ها و اندام های بدن در طول زندگی کمک می کند. در واقع مقدار تولید و ترشح هورمون رشد از کودکی تا دوران نوجوانی زیاد است، به همین دلیل است که در این سنین، سرعت رشد بالا می باشد.

با این وجود، در سنین میانسالی، غده هیپوفیز به تدریج میزان تولید هورمون رشد را کاهش می دهد. این کند شدن طبیعی، باعث می شود که افراد به استفاده از هورمون رشد انسانی مصنوعی به عنوان روشی برای جلوگیری از برخی از تغییرات مرتبط با پیری، مانند جلوگیری از کاهش حجم عضلات و استخوان ها روی بیاورند.

نوسانات هورمون رشد

میزان ترشح هورمون رشد از هیپوفیز قدامی در دوران بلوغ به بیشترین حد خود می رسد و پس از آن به تدریج رو به کاهش می رود. این کاهش به چند عامل وابسته است، عواملی مثل:

• سن
• ایجاد تغییرات خاصی در محور تولید هورمون رشد: مانند کاهش سطح سرمی انسولین (فاکتور رشد۱)
• کاهش هورمون های آزاد کننده: کاهش ترشح هورمون هایی که باعث می شوند، هورمون رشد از هیپوتالاموس آزاد و به سمت بافت های هدفش جاری شود.
• پیری
• ژنتیک

کمبود هورمون رشد یعنی چه؟

کمبود هورمون رشد  هنگامی رخ می دهد که غده هیپوفیز هورمون رشد کافی تولید نمی کند. این مشکل روی کودکان بیشتر از بزرگسالان تأثیر می گذارد. کمبود هورمون رشد تقریباً در هر ۱ از ۷۰۰۰ تولد رخ می دهد. این بیماری همچنین می تواند نشانه ای از چندین بیماری ژنتیکی از جمله سندروم ترنر و سندروم پرادر ویلی باشد.

ممکن است فرزند شما از معیارهای رشد و قد و وزن مناسب سن و طبیعی برخوردار نباشد، اصلا نگران باشید. کمبود هورمون رشد قابل درمان است. کودکانی که این مشکل در آن ها زود تشخیص داده می شود، خیلی سریع و معمولا به طور کامل بهبود می یابند. اما در صورت عدم درمان آن، این مشکل می تواند باعث تاخیر در بروز بلوغ و به دنبال آن، کوتاه تر ماندن قد آن ها نسبت به هم سن های خود شود.

بعد از بلوغ نیز بدن هنوز به هورمون رشد نیاز دارد. هنگامی که در بزرگسالی هستید، هورمون رشد ساختار بدن و سوخت و ساز آن را حفظ می کند. در مواردی کمبود هورمون رشد در دوران بزرگسالی نیز ممکن است اتفاق بیافتد اما معمولا رایج نیست.

چه عواملی باعث کمبود هورمون رشد می شوند؟

کودکانی که دارای شكاف لب و كام(لب شكری) هستند غدد هیپوفیز ضعیفی دارند، بنابراین احتمالاً کاهش هورمون رشد در آن ها زیاد است.

کمبود هورمون رشدی که از بدو تولد وجود ندارد ممکن است ناشی از وجود تومور در مغز باشد. این تومورها به طور معمول در محل غده هیپوفیز یا منطقه ای نزدیک به هیپوتالاموس مغز قرار دارند.

در كودكان و بزرگسالان، صدمات جدی در سر، عفونت ها و درمان هایی از طریق پرتودرمانی نیز می تواند باعث کمبود هورمون رشد شود. که به این کمبود، کمبود اکتسابی  هورمون رشد می گویند.

عوارض کمبود هورمون رشد

۱- کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد، قدی کوتاه تر از همسالان خود دارند و چهره های آنها جوان تر و صورتی گرد تر دارند.

۲- ممکن است این افراد چاق باشند یا چربی کمی در اطراف شکم خود داشته باشند.

۳- اگر کمبود هورمون رشد بعداً در زندگی كودك ایجاد شود (یعنی از ابتدای تولد در آن ها وجود نداشته باشد)، عواملی مانند آسیب مغزی یا تومور مغزی، می تواند علت تاخیر در بلوغ آن ها باشد. در برخی موارد نیز، در اثر این اتفاق ها رشد جنسی متوقف می شود.

۴- بسیاری از نوجوانان دچار کمبود هورمون رشد، به دلیل تاخیر در رشد مانند قد کوتاه یا سرعت کم بلوغ، اعتماد به نفس خود را تا حد زیادی از دست می دهند. به عنوان مثال، بافت پستان ممکن است در دختران جوان رشد نکند یا بسیار کم رشد کند، یا در پسران ممکن است باعث شود که صدای آن ها به اندازه همسالان خود تغییر نکند و بم نشود.

۵- کاهش قدرت استخوان ها، یکی دیگر از علائم بیماری کمبود اکتسابی هورمون رشد است. این اتفاق ممکن است منجر به شکستگی‌های مکرر بخصوص در افراد مسن شود. افرادی که سطح هورمون رشد کمی دارند ممکن است مدام احساس خستگی و عدم استقامت در برابر فشارها کنند. آنها ممکن است به دمای پایین (سرد) و بالا (گرم) حساسیت زیادی نشان دهند.

علائم کمبود هورمون رشد

انواع علائم روانشناختی که در اثر کمبود هورمون رشد می تواند بروز کند، عبارت اند از:

• افسردگی
• عدم تمرکز
• حافظه ضعیف
• دوره های پر از اضطراب یا پریشانی عاطفی

بزرگسالان مبتلا به کمبود اکتسابی هورمون رشد به طور معمول دارای مقادیر بالای چربی خون و کلسترول خون هستند. این مورد به دلیل رژیم غذایی ضعیف آنها نیست، بلکه به دلیل تغییر در متابولیسم بدن (سوخت و ساز) ناشی از سطح پایین هورمون رشد است. بزرگسالان مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض خطر دیابت و بیماری های قلبی هستند.

تشخیص کمبود هورمون رشد 

اگر کودک شما به نقطه ی طبیعی از رشد قدی و وزنی خود نمی رسد، پزشک اطفال به دنبال علائم کمبود هورمون رشد خواهد بود. آن ها از میزان رشد شما هنگام نزدیک شدن به سن بلوغ و همچنین سیر رشد دیگر فرزندان شما سؤال خواهند کرد. اگر پزشک به کمبود هورمون رشد مشکوک باشد، آزمایشات مخصوصی را تجویز می کند که با جواب آن، بتواند کمبود سطح هورمون رشد را در کودک تایید یا رد کند. آزمایش هایی اعم از:

۱- آزمایش خون: می تواند هورمون رشد را در بدن اندازه گیری کند. با این حال ، سطح هورمون رشد شما در طول روز و شب نوسان گسترده ای دارد. 

۲- عکس برداری: تصویر برداری با استفاده از اشعه ایکس، از دست ها و پاها برای ارزیابی مقدار رشد استخوان‌های این نواحی

۳- آزمایشات عملکرد کلیه و تیروئید: که می توانند نحوه تولید و استفاده از هورمون‌های بدن را تعیین کنند.

۴- ام آر آی: اگر پزشک شما مشکوک به تومور یا آسیب دیگری به غده هیپوفیز باشد، یک اسکن تصویربرداری MRI می تواند نگاه دقیق تری به مغز را ارائه دهد. سطح هورمون رشد اغلب در بزرگسالانی که سابقه اختلال در هیپوفیز دارند یا دچار آسیب دیدگی مغزی شده اند یا به عمل جراحی مغز احتیاج دارند نیز بررسی می شود.

آزمایش های مذکور می توانند مشخص کنند که آیا وضعیت اختلال در عملکرد هیپوفیز از بدو تولد وجود داشته یا در اثر آسیب های جدید یا تومور به وجود آمده است.

 روش های افزایش طبیعی هورمون رشد در بدن

1. کاهش وزن و چربی بدن: میزان چربی شکم شما مستقیماً به تولید هورمون رشد در بدن شما مربوط می شود. افرادی که چربی شکمی بالاتری دارند احتمالاً اختلال در تولید هورمون رشد و افزایش خطر ابتلا به بیماری را دارند.
2. روزه گرفتن: روزه‌داری منجر به افزایش عمده سطح هورمون رشد می شود. مطالعات اخیر نشان می دهد که با ۳ روز، روزه داری، سطح هورمون رشد بیش از ۳۰۰٪ افزایش می یابد. بعد از گذشت ۱ هفته از روزه گرفتن، به طور باور نکردنی سطح هورمون رشد ۱۲۵۰% افزایش می یابد.
3. مکمل آرژنین را امتحان کنید.
4. مصرف قند خود را کاهش دهید.
5. قبل از خواب زیاد غذا نخورید.
6.  مکمل های مناسب با نظر پزشک مصرف کنید.
7. به طور منظم و مداوم ورزش کنید.
8. حین تمرین ورزشی خود بتا آلانین و یا نوشیدنی های ورزشی مصرف کنید.
9. زمان و مدت خواب خود را بهینه کنید.
10. زیر نظر پزشک، مکمل ملاتونین مصرف نمایید.
11. می توانید مکمل های طبیعی دیگر را نیز امتحان کنید. مکمل هایی مانند: گلایسین، گلوتامین، کراتین و...

توجه داشته باشید که مصرف بی رویه ی مکمل ها بدون نظر و تایید پزشک متخصص، می تواند زیان آور و تهدید کننده سلامت بدن شما باشد.