دلیریوم چیست؟

دلیریوم یا روان آشفتگی بر اثر یک تغییر ناگهانی در مغز به وجود می آید که باعث سردرگمی ذهنی و اختلالات عاطفی می شود که تفکر، یادآوری، خواب، توجه، تمرکز و موارد دیگر را برای فرد مبتلا دشوار می سازد.

گاهی ممکن است افراد در هنگام ترک الکل، بعد از جراحی های خاص یا هنگام پیری (سالمندی) که دچار زوال عقل می شوند، دلیریوم را تجربه نمایند. روان آشفتگی معمولاً در اکثر موارد موقتی است و اغلب می تواند به طور موثر تحت نظر متخصصین روانپزشک درمان شود.

انواع دلیریوم

روان آشفتگی یا دلیریوم براساس علت، شدت و ویژگی های آن دسته بندی می شود:

1. دلیریوم ترمنس: نوعی بیماری جدی است که توسط افرادی که سعی در ترک نوشیدن الکل دارند، تجربه می شود. این مشکل بیشتر در کسانی دیده می شود که معمولاً سالهاست که میزان زیادی الکل می نوشند.
2. دلیریوم هایپر اکتیو یا بیش فعال: این افراد دچار علائم خاصی مانند: بی قراری، سراسیمگی، عدم تمایل به همکاری با دیگران، دمدمی مزاج بودن، تغییرات خلقی سریع، توهمات و ... می شوند. به همین ترتیب است که این افراد را راحت تر از انواع دیگر دلیریوم شناسایی می کنند.
3. دلیریوم هایپو اکتیو یا کم کار: شایع ترین نوع روان آشفتگی می باشد. افراد مبتلا به این نوع دلیریوم تمایل زیادی (بیشتر از سایر افراد) به خوابیدن دارند و در انجام کارهای روزمره شان، بی توجه و بی نظم می شوند به این معنا که این افراد ممکن است وعده های غذایی روازنه خود یا قرارهای از قبل تعیین شده شان را فراموش کنند و از دست بدهند.
4. دلیریوم میکس، ترکیبی یا مخلوط: این افراد علائم هایپو و هایپر دلیریوم را به طور متناوب و به صورت ترکیبی از خود بروز می دهند. این دوره ی تناوب می تواند سریع یا آهسته رخ دهد.

علل ایجاد دلیریوم

1. مصرف برخی از داروها (مانند داروهای فشار خون) یا استفاده بیش از حد برخی از داروها می تواند مواد شیمیایی مغز را نا متعادل و عملکرد آن را مختل سازد.
2. بیماری هایی که باعث التهاب و عفونت می شوند. مانند ذات الریه که می تواند عملکرد طبیعی مغز را مختل نماید.
3. محرومیت از خواب به مدت طولانی
4. اختلالات سیستم عصبی مرکزی مخصوصا بیماری صرع
5. ترک الکل و خوردن یا نوشیدن مواد سمی نیز می تواند باعث بروز دلیریوم شود.
6. وقتی فردی به دلیل آسم یا بیماری دیگر در تنفس دچار مشکل شود، مغز او اکسیژن مورد نیاز را دریافت نمی کند. در واقع هر شرایط یا عاملی که عملکرد مغز انسان را به میزان قابل توجهی تغییر دهد، می تواند باعث سردرگمی شدید روحی و دلیریوم شود.
7. مصرف مواد مخدر به خصوص مصرف کوکائین و افیونی (موادی که به طور طبیعی از بوته ی خشخاش و شیره ی آن بدست می آیند و آثار تخدیری در مصرف کنندگان ایجاد می کند).
8. ضربه به سر و صدمات مغزی
9. در برخی موارد بیماری های قلبی و عروقی نیز باعث دلیریوم می شوند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر دلیریوم هستند؟

• افراد مسنی که دارای سنی بالاتر از ۶۵ سال باشند، یا سایر بیماری و شرایط زمینه ای مخصوصا در سیستم عصبی مرکزیشان باشند، در معرض ابتلا به دلیریوم هستند.
• افرادی که تحت عمل جراحی قرار گرفته باشند (به خصوص در ناحیه سر) و دچار ترس از عمل، درد و استرس بوده اند.
• ۴/۰  درصد افرادی که ۱۸ سال به بالا هستند، به این اختلال مبتلا می‌شوند.
• حدود ۴۰ درصد از مبتلایان به ایدز و ۲۰ درصد از کسانی که دچار سوختگی شدید شده اند نیز دلیریوم را تجربه می کنند.
• افرادی که در حال ترک الکل و مواد مخدر می باشند.
• کسانی که در گذشته تجربه ی آسیب به مغز را داشته اند (به عنوان مثال، سکته مغزی و زوال عقل)
• افرادی که تحت فشار روانی شدید قرار دارند.

عوامل زیر نیز ممکن است در بروز روان آشفتگی موثر باشند:

1. کم خوابی
2. مصرف داروهای خاص (مانند داروهای آرام بخش، داروهای فشار خون، داروهای خواب آور و مسکن ها)
3. کمبود آب بدن
4. تغذیه نا مناسب
5. عفونت هایی مانند عفونت ادراری

دلیریوم بعد از عمل جراحی 

دلیریوم پس از عمل، هذیانی است که پس از عمل جراحی در بزرگسالان مسن رخ می دهد و شایعترین عارضه بعد از عمل در بزرگسالان مسن است. هذیان می تواند دلایل زیادی داشته باشد - به عنوان مثال، مصرف داروها، عفونت، عدم تعادل الکترولیت ها و عدم توانایی حرکت (بی حرکتی) بعد از عمل است.

اول اینکه، هذیان گویی خود می تواند ماه ها ادامه یابد. در مطالعه بیماران دلیریوم، هنگام پذیرش در یک مرکز توان بخشی پس از بستری، هذیان به مدت ۶ ماه در یک سوم بیماران ادامه داشت. هذیان مداوم می تواند اما خطرناک باشد.

علائم دلیریوم

دلیریوم بر ذهن، احساسات، کنترل عضلات و الگوی خواب افراد تأثیر می گذارد. فرد مبتلا ممکن است به سختی تمرکز کند و یا نسبت به محل اقامت خود گیج شود و آدرس مورد نظرش را فراموش کند. همچنین او ممکن است آهسته یا سریعتر از حد معمول حرکت کند و قدم بزند و دچار تغییرات سریع خلقی گردد.

علائم دیگر می تواند شامل موارد زیر باشد:

1. عدم توانایی در تفکر و صحبت کردن واضح و روشن
2. بروز افسردگی در فرد مبتلا
3. کم خوابیدن و احساس خواب آلودگی مداوم
4. احساس وحشت کردن
5. کاهش حافظه کوتاه مدت
6. گشاد شدن مردمک های چشم، بالا رفتن ضربان قلب و افزایش فشار خون
7. از دست دادن کنترل عضلات (به عنوان مثال، بی اختیاری های عضلانی)

تشخیص دلیریوم یا هذیان

• روش ارزیابی و معاینه: پزشک علائم فرد مبتلا را مشاهده و معاینه می کند تا ببینید آیا او می تواند به طور طبیعی فکر، صحبت و حرکت کند یا خیر. برخی از پزشکان از روش ارزیابی سردرگمی (CAM) برای تشخیص یا رد دلیریوم استفاده می کنند. این روش به آنها کمک می کند تا موارد زیر را بررسی نمایند:
• آیا رفتار فرد در طول روز (به خصوص اگر در بیمارستان بستری باشد) تغییر می کند یا خیر 
• هنگام صحبت کردن دیگران به سختی به او توجه می کند یا حرف های دیگران را دنبال می کند یا خیر
• آیا فرد دچار هیجانات و توهمات می شود یا خیر

آزمایشات تشخیص دلیریوم

عوامل بسیاری می توانند باعث تغییر در شیمی مغز شوند. پزشک با انجام آزمایش های مربوط به علائم و سابقه پزشکی مبتلایان سعی می کند علت دلیریوم در آن ها را ریشه یابی نماید. برای بررسی عدم تعادل ممکن است به یک یا چند آزمایش زیر نیاز باشد:

• تست مواد شیمیایی خون
• اسکن سر
• آزمایش مواد مخدر و الکل
• آزمایشات تیروئید
• آزمایشات کبدی
• اشعه ایکس قفسه سینه
• آزمایش ادرار

درمان دلیریوم

بهترین روش درمان دلیریوم درمان دارویی است. و بسته به علت هذیان، درمان ممکن است شامل مصرف یا قطع برخی از داروها باشد. در بزرگسالان و افراد مسن تشخیص دقیق برای درمان مهم است، زیرا علائم دلیریوم مانند زوال عقل شایع است، اما درمان آن بسته به علت، بسیار متفاوت می باشد.

مصرف دارو در دلیریوم

پزشک متخصص داروهایی را برای درمان علت اصلی دلیریوم تجویز می کند. به عنوان مثال: 

1. اگر دلیریوم در اثر حمله شدید آسم ایجاد شده باشد، ممکن است به یک دستگاه تنفس مصنوعی یا دستگاه اکسیژن برای بازگرداندن ریتم طبیعی نفس کشیدن نیاز باشد.
2.  اگر عفونت باکتریایی باعث علائم دلیریوم گردد، ممکن است آنتی بیوتیک های مناسب تجویز شود.
3.  در برخی موارد، پزشک ممکن است به فرد مبتلا توصیه کند که مصرف الکل را متوقف نماید و یا مصرف برخی داروها (مانند کدئین یا داروهای دیگر که فرد را افسرده می کنند) را متوقف کند.

در صورت وجود علائم تحریک پذیری و افسردگی، ممکن است دوزهای پایینی از یکی از داروهای زیر به فرد داده شود:

• داروهای ضد افسردگی برای تسکین افسردگی های مزمن و شدید
• داروهای آرامبخش برای سهولت امر ترک الکل
• مسدود کننده های دوپامین برای کمک به رفع مسمومیت دارویی
• تیامین برای جلوگیری از سردرگمی و گیجی

مشاوره دلیریوم

اگر احساس گمراهی در امر درمان می کنید، مشاوره ممکن است به منظم کردن افکار شما کمک کند.

مشاوره همچنین به عنوان درمانی برای افرادی که دلیریومشان ناشی از مصرف مواد مخدر یا الکل به وجود آمده است، مورد استفاده قرار می گیرد. در این موارد، درمان می تواند به شما کمک کند تا از مصرف موادی که باعث بروز یا تشدید دلیریوم شده اند پرهیز کنید. در واقع برای تمام انواع دلیریوم، مشاوره جهت ایجاد احساس راحتی در شما و فراهم آوردن مکانی امن برای بحث درباره افکار و احساساتتان موثر و مفید خواهد بود.

درمان قطعی دلیریوم

بهبودی و رهایی کامل از دلیریوم با درمان مناسب امکان پذیر است. ممکن است چند هفته طول بکشد تا تا فرد دوباره درست فکرو صحبت کند و از نظر جسمی مانند گذشته خود شود. ممکن است فرد پس از مصرف داروهای تجویزی برای درمان این بیماری، دچار عوارض جانبی شود. در این صورت او باید به پزشک مجددا مراجعه نماید و درباره ی حالات جدید خود و رفع عوارض با وی صحبت و مشورت نماید. در برخی موارد پزشک داروهای مصرفی بیمار را تغییر می دهد یا دوز آن ها را کم یا زیاد می کند.