زونا چیست؟ علل و درمان
زونا یا شینگل معمولاً با سوزش، سوزن سوزن شدن، خارش یا گزش شروع می شود و در همان ناحیه در نهایت بثورات(دانه های قرمز خوشه‌ای) ایجاد می شود. گاهی اوقات، زونا می تواند شدید و دردناک باشد و فرد از حساس شدن پوست خود شکایت کند. این ناراحتی به طور معمول چند روز قبل از ایجاد بثورات و دانه های قرمز ظاهری قابل مشاهده، رخ می دهد. در موارد نادر، بثورات مشخصه زونا ظاهر نخواهد شد (بیماری به نام زوستر سینوس هرپت). زونا یک بیماری ویروسی است که مسری (واگیردار ) نیست و بهترین روش درمانی برای زونا دارو است.
چند روز پس از شروع دردهای پوستی ناشی از زونا (یا به ندرت، چندین هفته پس از آن)، بثورات یا دانه های قرمز زونا ظاهر می شود. به طور معمول زونا به صورت خوشه هایی از تکه های قرمز کوچک شروع می شود که در نهایت به تاول های کوچک تبدیل می شوند. این تاول های پر از مایعات در نهایت تخلیه می شوند و زخم های کوچک به آرامی خشک و سپس پوست ریزی می کنند. پوسته ها معمولاً پس از چند هفته می ریزند و بثورات زونا به طور معمول پس از حدود دو تا چهار هفته از بین می روند. اگرچه غیر معمول است، اما در موارد بثورات شدید، تغییر رنگ پوست یا ایجاد زخم در پوست امکان پذیر است.
ارتباط زونا و آبله مرغان
زونا یا شینگل عفونتی ناشی از ویروس واریسلا زوستر است. یعنی همان ویروسی که باعث بروز آبله مرغان می شود. حتی پس از پایان بیماری آبله مرغان، این ویروس ممکن است سال ها در سیستم عصبی شما زندگی کند و مجددا به شکل زونا فعال شود. از زونا به عنوان تبخال زرد نیز یاد می شود. این نوع عفونت ویروسی با بثورات قرمز پوستی مشخص می شود که می تواند درد و سوزش ایجاد کند.
بیشتر موارد زونا طی ۲ تا ۳ هفته برطرف می شود. و به ندرت بیش از یک بار در یک فرد بروز می کند، طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، از هر ۳ نفر تقریباً ۱ نفر درجهان دچار بیماری زونا خواهد شد.
علائم زونا
اولین علامت زونا معمولاً درد و سوزش است. این درد معمولاً در یک طرف بدن و در قسمت های کوچک و محدود خواهد بود. بثورات قرمز نیز از علائم آن می باشد. ویژگی های این بثورات عبارتند از:
- تکه های قرمز بر روی پوست
- تاول های پر از مایع که به راحتی می ترکند.
- روی صورت و گوش ها را بثورات می پوشانند.
- خارش
برخی از افراد علائمی فراتر از درد و بثورات زونا دارند. این نشانه ها شامل مواردی مثل: تب، لرز، سردرد، خستگی و ضعف عضلانی می باشد.
آیا زونا خطرناک است؟
عوارض نادر و جدی زونا شامل موارد زیر است:
- درد یا بثوراتی که چشم فرد را درگیر کند. این مورد باید بلافاصله درمان شود تا از آسیب دائمی به چشم جلوگیری شود.
- از دست دادن شنوایی یا احساس درد شدید در یک گوش، سرگیجه، یا از بین رفتن چشایی زبان، که می تواند از علائم سندروم رامسی هانت باشد که نیاز به درمان فوری دارد.
- عفونت های باکتریایی، که ممکن است در صورت قرمز شدن ، متورم شدن و لمس پوست گرم شود.
زونا در چه قسمت های بدن ایجاد می شود؟
محل بثورات زونا می تواند متفاوت باشد. اگرچه زونا می تواند تقریباً در هر نقطه از بدن ظاهر شود، اما معمولاً روی تنه و صورت (از جمله چشم، گوش و دهان) تأثیر می گذارد. که غلباً در ناحیه ریبج یا کمر وجود دارد. این بثورات مشخصه بصورت نواری یا باند مانند است که فقط یک طرف بدن (راست یا چپ) را درگیر می کند و معمولاً از خط میانی عبور نمی کند.
- زونا روی صورت: زونا معمولاً در یک طرف کمر یا سینه ایجاد می شود، اما در یک طرف صورت نیز ممکن است بثورات پوستی دیده شود.
- زونا در گوش: اگر این بثورات نزدیک یا داخل گوش باشند، می توانند باعث ایجاد عفونت گردند که در مواردی منجر به کاهش شنوایی، اختلال در تعادل فرد و ضعف در عضلات صورت می شود.
- زونا در داخل دهان: این مورد نیز می تواند بسیار دردناک باشد که ممکن است بر اثر آن، خوردن و نوشیدن مشکل شود و احساس چشایی فرد تحت تأثیر قرار گیرد.
- زونا در پشت و کمر: گرچه معمولاً بثورات زونا در یک طرف کمر ظاهر می شوند، اما گاهی ممکن است یک نوار از تاول های آن در امتداد یک طرف کمر یا پایین کمر ظاهر شوند.
- زونا روی باسن: ممکن است افراد، بثورات زونا را روی باسن خود نیز مشاهده کنند. همان طور که ذکر شد، زونا معمولاً فقط یک طرف بدن را درگیر می کند، بنابراین ممکن است در ماهیچه راست باسن راش ظاهر شود اما در سمت چپ وجود نداشته باشد. مانند سایر مناطق بدن، زونا بر روی باسن ممکن است علائم اولیه مانند گزگز، خارش یا درد را ایجاد کند.
آیا زونا مسری است؟
زونا مسری نیست، اما ویروس واریسلا زوستر که باعث ایجاد آن می شود به شخص دیگری که آبله مرغان نداشته باشد یا قبلا نگرفته باشد، سرایت می کند و ممکن است او را نیز به این بیماری مبتلا نماید. به عبارت دیگر، نمی توان از فرد مبتلا به زونا، زونا گرفت اما ممکن است آبله مرغان در شخص دوم ایجاد شود.
ویروس واریسلا زوستر در صورت تماس پوست با تاول منتشر می شود. پس در صورت پوشاندن تاول ها، این بیماری مسری نخواهد بود. برای جلوگیری از شیوع این ویروس و در صورت ابتلا به بیماری زونا، حتما بثورات را تمیز و پوشیده نگه دارید. تاول ها را لمس نکنید و مرتبا دستان خود را بشویید.
درمان زونا
هیچ درمان قطعی برای زونا وجود ندارد، اما تشخیص آن در اسرع وقت می تواند به جلوگیری از عوارض و تسریع درمان فرد کمک کند. در حالت ایده آل، مبتلایان باید طی ۷۲ ساعت پس از بروز علائم تحت درمان قرار بگیرند. پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش علائم و کوتاه شدن مدت عفونت تجویز کند.
دارو درمانی: زونا به طور معمول طی چند هفته برطرف می شود و به ندرت عود می کند. اگر طی ۱۰ روز پس از مصرف داروهای تجویزی پزشک علائم شما کاهش نیافته است، باید برای پیگیری و ارزیابی مجدد با یک دکتر ملاقات داشته باشید.
مراحل زونا
بیشتر موارد زونا از ۳ تا ۵ هفته طول می کشد. پس از فعال شدن مجدد ویروس واریسلا-زوستر، ممکن است احساس سوزن سوزن شدن، سوزش، بی حسی یا خارش در زیر پوست خود داشته باشید. زونا معمولاً در یک طرف بدن و اغلب در ناحیه کمریا سینه ایجاد می شود. حدود ۵ روز ممکن است بثورات قرمز مشاهده کنید و چند روز بعد از آن، در همان ناحیه، تاول های پر از مایع ظاهر شوند.
ممکن است علائمی شبیه آنفولانزا مانند تب، سردرد یا خستگی را نیز تجربه نمایید. طی حدود ۱۰ روز، تاول ها خشک می شوند و پوسته پوسته می گردند. پس از چند هفته پوسته های آن نیز پاک می شوند. پس از پاک شدن پوسته ها، برخی از افراد همچنان درد را تجربه می کنند. به این حالت نورالژی می گویند.
درمان های خانگی زونا
- حمام یا دوش آب سرد برای تمیز کردن و آرامش پوست
- استفاده از کمپرس سرد و مرطوب بر روی بثورات برای کاهش درد و خارش
- استفاده از لوسیون کالامین، یا خمیری متشکل از جوش شیرین یا نشاسته ذرت و آب ، برای کاهش خارش
- خوردن غذاهایی که سرشار از ویتامین های A ، B-۱۲ ، C و E و همچنین اسید آمینه لیزین برای تقویت سیستم ایمنی بدن باشند.
آیا زونا از طریق هوا منتقل می شود؟
ویروس واریسلا-زوستر که باعث ایجاد زونا می شود از طریق هوا منتقل نمی شود (برعکس آبله مرغان). یعنی اگر فردی که زونا دارد در نزدیکی شما سرفه یا عطسه کند، لیوان آشامیدنی یا وسایل غذا خوردن شما را استفاده کند، به این مشکل مبتلا نمی شود و فقط در صورت آلوده بودن این وسایل به تاول ها و مایعات خروجی از آن ها، احتمال ابتلا وجود دارد.
زونا در بارداری
ابتلا به زونا در دوران بارداری اصولا غیر معمول است، اما امکان آن صفر نیست. اگر با کسی که مبتلا به آبله مرغان یا عفونت زونا است، تماس پوستی داشته باشید، در صورتی که واکسینه نشده باشید یا قبلاً به آن مبتلا نشده باشید، ممکن است آبله مرغان ( و نه زونا) بگیرید. بسته به سه ماهه های بارداری، آبله مرغان در دوران بارداری می تواند منجر به آسیب های مادرزادی در جنین شود. دریافت واکسن آبله مرغان قبل از بارداری می تواند گام مهمی در محافظت از کودک شما باشد. در صورت بروز بثورات در دوران بارداری بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
از داروهای ضد ویروسی که برای درمان زونا استفاده می شود می توان با خیال راحت در دوران بارداری استفاده کرد. آنتی هیستامین ها همچنین می توانند به کاهش خارش کمک کنند و استامینوفن نیز می تواند درد حاصل از آن را کاهش دهد.
تشخیص زونا
بیشتر موارد زونا را می توان با معاینه جسمی و بررسی تاول ها توسط پزشک می توان آنرا تشخیص داد. در موارد نادر، ممکن است لازم باشد پزشک نمونه ای از پوست یا مایعات تاول های شما را آزمایش کند. این روش با استفاده از یک سواب استریل برای جمع آوری نمونه ای از بافت یا مایعات انجام می گیرد. سپس نمونه ها به آزمایشگاه پزشکی فرستاده می شوند تا وجود ویروس را تأیید کنند.
برای درمان به چه متخصصی باید مراجعه کنید؟
زونا معمولاً توسط پزشک مراقبت های اولیه (پزشک خانواده، متخصص اطفال و متخصص داخلی) یا پزشک طب اورژانس تشخیص داده می شود. برای افراد خاصی که دچار عوارض زونا می شوند، ممکن است یک متخصص چشم پزشکی، مغز و اعصاب یا بیماری های عفونی نیز درگیر شود. بیماران مبتلا به نورالژی پس از عمل جراحی ممکن است به مراقبت از یک متخصص درد نیاز داشته باشند.
عوارض زونا
- زونا می تواند به تنهایی دردناک و آزار دهنده باشد، اما مهم است که علائم خود را برای جلوگیری از عوارض احتمالی کنترل کنید. این عوارض عبارتند از:
- آسیب چشم، که می تواند در اثر ظهور بثورات پوستی یا تاول ها در نزدیکی چشم رخ دهد (قرنیه بسیار حساس است).
- عفونت های پوستی باکتریایی، که به راحتی در اثر تاول های ترکیده شده ایجاد می شوند و می توانند شدید باشند.
- سندروم رامسی هانت، که می تواند در صورت تأثیر زونا بر اعصاب سر شما ایجاد شود و در صورت عدم درمان، منجر به فلج جزئی صورت یا کاهش شنوایی گردد. اگر این مورد طی ۷۲ ساعت درمان شود، خطر خاصی متوجه بیماران نخواهد بود.
- ذات الریه یا عفونت ریه
- التهاب مغز یا نخاع، مانند انسفالیت یا مننژیت، که جدی و تهدید کننده زندگی هستند.
تفاوت زونا با کهیر
اگر مبتلا به زونا هستید، بیماری ناشی از ویروس واریسلا زوستر است که معمولاً بثورات قرمز خارش دار یا دردناکی همراه با تاول های پر از مایع در یک طرف بدن ظاهر می کند. توجه داشته باشید که فقط در صورت ابتلا به آبله مرغان در گذشته، می توانید زونا بگیرید. زونا با کهیرهایی که خارش دارند و جوش های برجسته ای روی پوست شما ایجاد می کند یکی نیست. کهیر معمولاً در اثر واکنش آلرژیک به دارو، غذا یا آلرژن های دیگر در محیط زندگی یا کار ایجاد می شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر زونا قرار دارند؟
زونا در هر کسی که به آبله مرغان مبتلا شده باشد می تواند بروز کند. با این حال، عوامل خاصی افراد را در معرض خطر ابتلا به زونا قرار می دهد.
- داشتن سن ۶۰ سال یا بیشتر
- داشتن شرایطی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند، مانند HIV، ایدز یا سرطان
- انجام شیمی درمانی یا پرتودرمانی
- مصرف داروهایی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کنند، مانند استروئیدها یا داروهایی که پس از پیوند عضو داده می شوند.
زونا در بزرگسالان و مسن تر ها
زونا در بزرگسالان و مسن ها شیوع بیشتری دارد. از هر ۳ نفر ۱ نفر در طول زندگی خود به زونا مبتلا می شود، که حدود نیمی از آن ها افراد ۶۰ ساله یا بالاتر هستند. علت این اتفاق این است که احتمالاً سیستم ایمنی افراد مسن ضعیف تر می شود. آن ها همچنین بیشتر در معرض ذات الریه و التهابات مغزی هستند، بنابراین مراجعه به پزشک برای درمان این ویروس مهم است.
برای جلوگیری از ابتلا به بیماری آزار دهنده ی زونا، CDC توصیه می کند بزرگسالانی که ۵۰ سال به بالا هستند واکسن زونا را دریافت کنند.
جلوگیری از زونا
تزریق واکسن ها می توانند از بروز علائم شدید زونا یا عوارض ناشی از آن جلوگیری کنند. همه کودکان باید دو دوز واکسن آبله مرغان، که به آن ایمن سازی یا واکسیناسیون واریسلا نیز گفته می شود، دریافت کنند. بزرگسالانی که هرگز آبله مرغان نگرفته اند نیز باید این واکسن را بزنند. ایمن سازی لزوماً به این معنی نیست که شما به آبله مرغان مبتلا نخواهید شد، اما ۹ نفر از ۱۰ نفری که این واکسن را می زنند، از بروز این مشکل جلوگیری می کنند.
