دمانس چیست؟
دمانس با عنوان «زوال عقل پیری» یا «دمانس سالمندی» نیز شناخته می شود. زوال عقل به معنای کاهش عملکرد شناختی است. در واقع زوال عقل یا مغز یک اصطلاح عمومی می باشد که به یک گروه از علائم مربوط به کاهش حافظه یا دیگر مهارت‌های اجتماعی و تفکری اشاره دارد. از دست دادن حافظه به تنهایی، به این معنی نیست که فرد دچار دمانس شده باشد. امروزه حدود ۱۲ میلیون نفر در جهان دمانس دارند و انتظار می رود که این تعداد در سال ۲۰۴۰ به ۲۵ میلیون برسد. دمانس یا زوال عقل ممکن است بر موارد زیر تأثیر بگذارد:
- حافظه
- قدرت تفکر
- زبان مادری
- قدرت قضاوت کردن فرد
- رفتار و اخلاق
زوال عقل یک بیماری نیست و ممکن است در اثر بیماری های مختلف یا جراحات ایجاد شود. این اختلال ذهنی می تواند طیفی گسترده از خفیف تا شدید را به همراه باشد و گاها باعث تغییر شخصیت در فرد مبتلا شود. برخی از دمانس ها پیشرونده هستند.بدان معنا که علائم افراد مبتلا، با گذشت زمان بدتر می شوند و قابل برگشت به حالت عادی نیستند.
علائم دمانس یا زوال عقل
در مراحل اولیه این مشکل، ممکن است علائمی مانند علائم زیر را ایجاد نماید:
- افراد مبتلا، به خوبی با تغییرات جدید کنار نیایند و برای پذیرفتن تغییرات در برنامه‌هایشان و محیط کار خود به مشکل می خورند.
- تغییرات کوچک در حافظه کوتاه مدت: فردی که دچار دمانس شده باشد ممکن است حوادث ۱۵ سال پیش را به وضوح به یاد بیاورد، اما نتواند وعده ی غذایی قبلی خود را به یاد بیاورد.
- انتخاب کلمات مناسب حین صحبت کردن: یادآوری کلمات یا ارتباط بین کلمات و معانی آن ها ممکن است برای مبتلایان دشوارتر شود.
- تکرار کردن: ممکن است فرد مبتلا مدام یک سوال تکراری را بپرسد، یک کار مشخص را چند مرتبه انجام دهد و به اتمام برساند یا حتی یک داستان را چندین مرتبه تعریف کند.
- احساس گیجی و سردرگمی در پیدا کردن جهت ها و آدرس ها: مکان هایی که فرد قبلاً به خوبی می شناخته است ممکن است با بروز دمانس برایش غریبه شوند. همچنین ممکن است حین رانندگی مسیرهایی را که سال ها طی می کرده و برایش تکراری بوده را به یاد نیاورد و برایش غریبه باشد.
- تلاش برای ادامه دادن یک داستان: ممکن است ادامه تعریف یک اتفاق یا داستان برای فرد مبتلا دشوار شود.
- تغییر در خلق و خوی: افسردگی، ناامیدی و عصبانیت در افراد مبتلا به زوال عقل طبیعی است. افسردگی و اضطراب تقریباً در ۴۰ تا ۵۰ ٪ بیماران مبتلا به دمانس دیده می شود. بیماران مبتلا به روان آشفتگی یا دمانس همچنین ممکن است بدون عامل تحریک کننده ی خاصی شروع به گریه یا خنده های غیر طبیعی نمایند.
- از بین رفتن علاقه: بی علاقگی نیز ممکن است در افراد مبتلا به زوال عقل رخ دهد. این اتفاق شامل عدم بروز علاقه به سرگرمی ها یا فعالیت هایی است که زمانی از آن ها لذت می برده است.
- آلزایمر: مبتلایان ممکن است دیگر افراد، مکان ها و رویدادها را به جا نیاورند و دچار فراموشی شوند. ممکن است افرادی را که قبلا می شناختند را دیگر به یاد نیاورند.
- دشواری در انجام کارهای روزمره: ممکن است فرد در انجام کارهای روز مره ای که سال ها انجام می داده ناتوان گردد.
- حدود ۲۰ تا ۳۰٪ افراد مبتلا به دمانس (در درجه اول بیماران مبتلا به آلزایمر) دچار توهم می‌شوند و ۳۰ تا ۴۰٪ آن ها نیز هذیان را تجربه می کنند که عمدتاً از نوع پارانویا است که ماهیت نامنظم دارد.
مراحل دمانس (زوال عقل)
در بیشتر موارد، زوال عقل پیشرونده است و با گذشت زمان بدتر می شود. میزان و نوع پیشرفت دمانس در افراد مختلف، متفاوت است. با این حال، بیشتر افراد علائم مراحل زیر زوال عقل را تجربه می کنند:
۱. مرحله اول: اختلال شناختی خفیف
در مرحله اول افراد مسن یا مبتلایان جوان به تدریج دچار اختلالات شناختی خفیف (MCI) می شوند. افراد مبتلا به MCI معمولاً دچار فراموشی، به یاد آوردن کلمات و ایجاد مشکل در حافظه کوتاه مدت می گردند. در واقع در این مرحله فراموشی و گم شدن در مکان های آشنا شروع می شود.
۲. مرحله میانی: دمانس خفیف
در این مرحله، علائم افراد مبتلا شدیدتر و بارزتر می شود. علائمی شامل:
- تغییر در حافظه کوتاه مدت (فراموش کردن وقایع، نام افراد و مکان ها)
- تغییرات شخصیتی، از جمله خشم یا افسردگی و مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
- فراموشی و گیج شدن های غیر معمول، مثل گم شدن در خانه
- بروز مشکل در انجام کارهای پیچیده یا حل مسئله ها
- تلاش مضاعف برای بیان احساسات یا ایده ها
- نیاز به پیدا کردن مراقب و پزشک یا بهیار
- افزایش سردرگمی و ناامیدی
- برای انجام کارهایی مانند لباس پوشیدن و استحمام نیاز به کمک پیدا می کنند
۳. مرحله آخر: زوال عقل شدید
در این مرحله، علائم روحی و جسمی این افراد همچنان رو به زوال می رود و نشانه های آن ها شدید تر می گردد. علائم این مرحله شامل موارد زیر می باشد:
- ناتوانی در حفظ عملکرد و هماهنگی بدن، از جمله راه رفتن، بلع و کنترل مثانه (بی اختیاری ادراری)
- کاهش شدید و در برخی موارد از بین رفتن کامل حافظه
- ناتوانی شدید در برقراری ارتباط با دیگران
- بروز رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه
- نیاز به کمک تمام وقت در طول شبانه روز
- افزایش خطر ابتلا به عفونت ها و بیماری ها
چه عواملی باعث زوال عقل می شوند؟
دلایل زیادی برای بروز این عارضه وجود دارد. به طور کلی، این مشکل باعث تخریب سلول های عصبی (نورون یا سلول های مغز) و بروز اختلالات در سیستم های دیگر بدن می شود و بر عملکرد آن ها تأثیر زیاد و مخربی می گذارد.
چندین بیماری شناخته شده که می توانند باعث زوال عقل شوند، مواردی از جمله:
- بیماری های مغزی
- بیماری آلزایمر (بسیار شایع)
- زوال عروق مغزی
- بیماری های نورو دژنراسیون: به این معنی که سلول های عصبی به تدریج از کار یا عملکرد مناسب خود باز می مانند و در نهایت می میرند. این امر بر اتصالات نورون به نورون که سیناپس نامیده می شود، تأثیر می گذارد و به این ترتیب پیام ها در مغز فرد منتقل می شوند. این قطع ارتباط می تواند منجر به طیف وسیعی از عملکرد های ذهنی و بروز دمانس شود.
- بیماری پارکینسون
- عوارض جانبی داروهای مصرفی
- اعتیاد به الکل
- وجود برخی تومورها یا عفونت های مغزی
- اختلالات ساختاری مغز، مانند هیدروسفالی و هماتوم ساب دورال
- اختلالات متابولیکی، مانند کم کاری تیروئید، کمبود ویتامین B-۱۲ و اختلالات کلیوی و کبدی
- وجود سمومی مانند سرب در بدن
- افزایش پروتئین آمیلوئید در مغز (مشخصه بارز)
انواع دمانس
دمانس عروقی: این نوع دمانس در اثر آسیب رسیدن به رگ هایی است که مسئول رساندن خون به مغز می باشند. این مشکلات عروق خونی ممکن است ناشی از سکته مغزی یا سایر بیماری های خونی باشد.
دمانس پایدار ناشی از مصرف مواد و الکل
- دمانس پیشرونده: دمانس های پیشرونده به تدریج پیشرفت می کنند و قابل برگشت و درمان نیستند. مانند : آلزایمر که شایعترین علت بروز دمانس است.
- زوال عقل لوئی: اجسام لوئی توده های غیر طبیعی از پروتئین خاصی هستند که در مغز افراد مبتلا به زوال عقل لوئی، بیماری آلزایمر و پارکینسون دیده می شود. این افراد دچار توهمات بینایی، شبگردی، عدم توانایی در تمرکز و لرزش بدن می شوند.
- دمانس ناشی از اختلالات پزشکی: بیماری هایی مثل پارکینسون، هانتیگتون، ایدز و سکته قلبی
تشخیص دمانس
هیچ آزمایش واحدی نمی تواند تشخیص زوال عقل را تأیید نماید. در عوض پزشک می تواند از یک سری آزمایشات و معاینات جهت تشخیص کمک بگیرد که شامل موارد زیر می تواند باشد:
- بررسی سابقه پزشکی و بیماری های زمینه ای
- انجام معاینه دقیق بدنی
- آزمایشاتی از جمله آزمایش خون
- تست PET برای بررسی الگوهای فعالیت مغز و میزان پروتئین آمیلوئید
- بررسی علائم فرد، از جمله تغییر در حافظه، رفتار و عملکرد مغز وی
- سابقه خانوادگی و ژنتیک
- انجام تست های شناختی و عصبی (جهت بررسی حافظه و تمرکز بیمار)
- سی تی اسکن و MRI (که وجود سکته و تومور مغزی، همچنین هیدروسفالی و مشکلات دیگر مغزی را بررسی می کند)
با توجه به نزدیک بودن علائم دمانس به بیماری هایی مانند پارکینسون، هانتیگتون و ... تشخیص زوال عقل و نوع آن می تواند چالش برانگیز باشد.
درمان زوال عقل
برای کاهش علائم زوال عقل از دو روش درمانی اولیه استفاده می شود:
دارو درمانی و درمان های غیر دارویی.
اما هیچ کدام از این روش ها تا به حال باعث بهبودی کامل نشده اند.
دارو درمانی:
مهار کننده های کولین استراز: این داروها ماده شیمیایی به نام "استیل کولین" را در بدن افزایش می دهند. این ماده شیمیایی می تواند به شکل گیری و بازگشت خاطرات کمک کند. عوارض این دارو ها شامل : اسهال و استفراغ، کند شدن ضربان قلب، تهوع، اختلال در خواب و ضعف عمومی می باشد.
ممانتین: این دارو برای به تأخیر انداختن شروع علائم شناختی و رفتاری در افراد دچار آلزایمر متوسط یا شدید استفاده می شود و ممکن است این افراد برای مدت طولانی تری عملکردهای طبیعی ذهنی خود را حفظ کنند.
این دو دارو همچنین ممکن است با هم تجویز گردند.
درمان های غیر دارویی
این روش های درمانی ممکن است به کاهش علائم زوال عقل کمک کرده و برخی از عوارض قابل کنترل بیماری را کاهش دهند. درمان های غیر دارویی رایج برای زوال عقل عبارتند از:
- اصلاح محیط زندگی: کاهش میزان سر و صدای بیش از حد می تواند باعث افزایش تمرکز فرد مبتلا شود.
- اصلاح وظایف مشترک: می توان برای تقسیم کارهای روزمره، مثل دوش گرفتن یا بهداشت فردی از یک پرستار کمک گرفت.
- کار درمانی: افراد متبحر یا پرستاران می توانند در انجام کارهایی از جمله پیاده روی ، آشپزی و رانندگی به فرد مبتلا کمک کنند.
درمان های خانگی
- بهبود سبک زندگی با انجام فعالیت های ذهنی و ورزشی
- ویتامین درمانی (به خصوص ویتامین E)
- چک آپ منظم به منظور شناسایی به موقع بیماری ها
- ماساژ درمانی
- درمان علائم رفتاری و خلقی
- استفاده از مکمل های دارویی
- ایجاد محیطی به دور از استرس و هیاهوی
- گوش دادن به موزیک های مورد علاقه و آرام بخش (موسیقی درمانی)
پیشگیری از زوال عقل
پزشکان و محققان معتقداند که نمی توان به طور قطعی از بروز دمانس عقل پیشگیری کرد. با این حال، تحقیقات جدید نشان می دهند که انجام برخی کارها می توانند موثر باشند.
- جلوگیری از افزایش فشار خون در میانسالی
- جلوگیری از چاقی میانسالی
- انجام فعالیت های ذهنی (حل جدول، معما و ...)
- فعال بودن از نظر جسمی
- خواب با کیفیت
- ترک سیگار
- مصرف غذا و خوراکی های مفید
- ویتامین درمانی
- داشتن دوست های خوب و روابط اجتماعی
عوامل خطر
برخی از عوامل خطر که احتمال مرگ را در افراد مبتلا به زوال عقل افزایش می دهد عبارتند از:
- افزایش سن
- جنسیت (در مردان بیشتر است)
- کاهش فعالیت
- شرایط پزشکی مانند بیماری هایی مانند دیابت یا سرطان
زوال عقل در مقایسه با بیماری آلزایمر
بیماری دمانس و آلزایمر (AD) یکسان نیستند. زوال عقل یک اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه ای از علائم مربوط به حافظه، زبان، تغییرات رفتاری و قدرت تصمیم گیری استفاده می شود.
زوال عقل چقدر شایع است؟
تقریباً ۱۰ درصد از افراد ۶۵ تا ۷۴ سال و یک چهارم افراد مسن تر از ۸۵ سال به نوعی زوال عقل مبتلا هستند. تعداد مبتلایان به زوال عقل در حال افزایش است. این افزایش تا حدودی به دلیل افزایش امید به زندگی است
