بیماری صبحگاهی چیست؟

بیماری صبحگاهی (تهوع صبحگاهی) به حالت تهوع یا ویار و گاهی استفراغ که اغلب در دوران بارداری اتفاق می افتد، گفته می شود. این بیماری علیرغم نامی که دارد، می تواند در هر زمان از شبانه روز( عصرها و شب ها) هم ایجاد شود. گاهی در تهوع صبحگاهی با جنیست جنین و یا دوقلو بودن جنین مرتبط است. بسیاری از زنان باردار به خصوص تا پایان سه ماهه اول بارداری دچار بیماری یا تهوع صبحگاهی هستند. این در حالی است که برخی دیگر از زنان در تمام دوران بارداری با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند. به ندرت پیش می آید که حالت تهوع صبحگاهی به قدری شدید باشد که به یک بیماری به نام ﻫﯿﭙﺮﺍﻣﺰﯾﺲ ﮔﺮﺍوﯾﺪﺍﺭوﻡ یا hyperemesis gravidarum تبدیل گردد. در این متن به علت تهوع صبحگاهی، عوارض، درمان های دارویی و تغذیه، علائم و تشخیص آن می پردازیم با هلیکس همراه باشید.

ﻫﯿﭙﺮﺍﻣﺰﯾﺲ ﮔﺮﺍوﯾﺪﺍﺭوﻡ  چیست؟

این حالت جدی زمانی به وجود می آید که مادر حالت تهوع و استفراغ شدیدی دارد که ممکن است باعث کم آبی شدید بدن شود. این حالت همچنین ممکن است منجر به کاهش بیش از ۵ درصد از وزن بدن قبل از بارداری شود. ﻫﯿﭙﺮﺍﻣﺰﯾﺲ ﮔﺮﺍوﯾﺪﺍﺭوﻡ ممکن است نیاز به بستری شدن و درمان با مایعات داخل وریدی، داروها و گاهی حتی اتصال یک لوله تغذیه برای رساندن مواد غذایی به مادر داشته باشد. روش‌های مختلفی برای کاهش حالت تهوع صبحگاهی وجود دارد و عوارض آن نادر است.

علل ایجاد بیماری صبحگاهی چیست؟

علت دقیق بیماری تهوع صبحگاهی مشخص نیست. اما تصور می شود تغییرات هورمونی در حاملگی نقش مهمی در ایجاد آن دارند. همچنین کاهش قند خون یکی دیگر از دلایل مهم در ایجاد تهوع صبحگاهی می باشد. به ندرت، حالت تهوع یا استفراغ شدید و مداوم ممکن است ناشی از یک بیماری خاص باشد که به بارداری ارتباط ندارد. مانند مشکلات تیروئید یا بیماری های مربوط به کبد.

شدت این بیماری در زنان باردار نسبت به یکدیگر متفاوت است.عوامل خاصی می توانند حالت تهوع صبحگاهی را بدتر کنند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• داشتن بارداری دوقلو یا سه قلو یا بیشتر
• خستگی مفرط
• استرس عاطفی
• مسافرت رفتن های مکرر

بیماری صبحگاهی می تواند در حاملگی علائم متفاوتی داشته باشد. گاهی ممکن است مادر در طی اولین بارداری خود تهوع صبحگاهی شدید داشته باشد، اما در بارداری های آینده این مورد بسیار خفیف گردد.

علائم بیماری صبحگاهی چیست؟

علائم و نشانه های معمول حالت بیماری صبحگاهی شامل حالت تهوع و استفراغ است که اغلب به دلیل بوهایی خاص، غذاهای پرادویه، گرما، ترشح بیش از حد بزاق و یا اغلب اوقات بدون هیچ محرک خارجی ایجاد می شود. بیماری صبحگاهی بیشتر تا پایان سه ماهه اول بارداری دیده می شود و معمولاً ۹ هفته پس از بارداری شروع می گردد. علائم ناشی از این بیماری، در بیشتر مادران باردار تا اواسط الی اواخر سه ماهه دوم بهبود می یابد.

چه موقع به پزشک مراجعه کنید؟

• حالت تهوع یا استفراغ شدید است.
• مادر فقط مقدار کمی ادرار دفع می کند یا رنگ ادرارش تیره است.
• مادر نتواند مایعات را نگه دارد (تکرر ادرار)
• هنگام ایستادن احساس سرگیجه دارد یا غش می کند.
• دچار تپش قلب می شود.

عوامل خطر

بیماری صبحگاهی می تواند بر هر خانم بارداری تأثیر بگذارد. اما احتمال آن در خانم های زیر بیشتر است:

• مادر قبل از بارداری دچار حالت تهوع یا استفراغ ناشی از: بیماری حرکتی، میگرن، استشمام بوها یا مزه های خاص می شده است.
• سابقه مصرف استروژن داشته است (به عنوان مثال در قرص های جلوگیری از بارداری)
• مادر در حاملگی قبلی نیز تهوع صبحگاهی داشته است.
• دوقلو یا چندقلو باردار باشد.
• جنسیت جنین دختر است (گاها علائم بیماری صبحگاهی در خانم هایی که دختر باردار هستند، بسیار شدید تر می شود)
• مادر سابقه خانوادگی هایپرمیزیس گراویداروم دارد.
• مادر در دوران بارداری قبلی هایپرمیسیس گراویداروم را تجربه کرده است.

عوارض احتمالی حالت تهوع صبحگاهی

حالت تهوع و استفراغ به راحتی باعث از دست دادن اشتها می شود. بسیاری از زنان باردار نگرانند که این امر به جنین آن ها آسیب برساند. بهتر است بدانید که حالت تهوع خفیف صبحگاهی برای مادر و جنین مضر نیست.

• زنانی که بعد از ماه ۳ تا ۴ بارداری خود دچار بیماری صبحگاهی می شوند باید با پزشک زنان مشورت کنند.
• همچنین اگر در دوران بارداری، مادر وزن اضافه نکرده است، باید از پزشک کمک بخواهد. تهوع صبحگاهی معمولاً آنقدر شدید نیست که مانع رشد و نمو جنین شود. در برخی از خانم های باردار حالت تهوع باعث می شود که دچار استفراغ شدید و کاهش وزن شوند.
• فقط ﻫﯿﭙﺮﺍﻣﺰﯾﺲ ﮔﺮﺍوﯾﺪﺍﺭوﻡ (حالت تهوع بسیار شدید) باعث عدم تعادل الکترولیت ها و کاهش ناخواسته وزن مادر می شود. در صورت عدم درمان، این وضعیت در نهایت ممکن است به جنین آسیب برساند.

در صورت دیدن موارد زیر همراه با بیماری صبحگاهی باید به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه کرد:

• ناتوانی در نگه داشتن غذا در معده
• کاهش وزن ۱ کیلو در هفته
• تب
• تکرر ادرار همراه با مقداری ادرار تیره رنگ
• سبکی سر یا سرگیجه
• ضربان قلب سریع
• حالت تهوع شدید در سه ماهه دوم
• وجود خون در استفراغ 
• سردردهای مکرر
•  شکم درد
• لکه بینی یا خونریزی

حملات شدید بیماری صبحگاهی به طور کلی به بستری شدن در بیمارستان نیاز دارد.

تشخیص بیماری صبحگاهی

بیماری صبحگاهی معمولاً براساس علائم و نشانه های مادر تشخیص داده می شود. پزشک به hyperemesis gravidarum مشکوک باشد، ممکن است مادر به معاینه بالینی و آزمایش های مختلف ادرار و خون نیاز داشته باشد.

آزمایشات مربوط به بیماری تهوع صبحگاهی

بر اساس علائمی که مادر نشان می دهد، پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای اطمینان از ایمنی بدن مادر و جنین تجویز کند. این موارد شامل:

• آزمایش ادرار: آزمایش ادرار می تواند کمبود آب بدن مادر را تشخیص دهد.
• آزمایشات شیمی خون: پزشک ممکن است آزمایش خون را تجویز کند که شامل مواری مانند: شمارش کامل خون (CBC)، پانل متابولیک جامع، برای اندازه گیری الکترولیت های خون مادر.

این آزمایشات تعیین می کند که آیا بدن مادر کم آب، دچارسو تغذیه یا کمبود ویتامین های خاص و یا کم خونی است یا خیر.

سونوگرافی: سونوگرافی از امواج صوتی اولتراسونیک برای تولید تصویر از جنین داخل شکم استفاده می کند. سپس پزشک با استفاده از این تصاویر و صداها رشد جنین را بررسی می نماید.

درمان بیماری صبحگاهی

اگر علائم بیماری صبحگاهی ادامه یابد پزشک ممکن است مکمل ها یا داروهایی را برای تسکین حالت تهوع و کمک به مادر در حفظ مواد غذایی و مایعات تجویز کند. داروهایی که پزشک ممکن است تجویز کند شامل موارد زیر است:

• آنتی هیستامین: برای کمک به حالت تهوع و بیماری حرکت
• فنوتیازین: برای کمک به کاهش حالت تهوع و استفراغ
• متوکلوپرامید (Reglan): برای کمک به معده در انتقال مواد غذایی به روده ها و کمک در کاهش حالت تهوع و استفراغ
• آنتی اسیدها: برای جذب اسید معده و جلوگیری از ریفلاکس اسید
• مکمل های ویتامین B-۶
• مصرف ویتامین های قبل از تولد (پری ناتال)
• محصولات حاوی زنجبیل، از جمله گیاه زنجبیل، چای زنجبیل و قطره های زنجبیل
• چوب شور
• طب سوزنی
• هیپنوتیزم
• داکسیلامین (Unisom)

نکته بسیار مهم: بدون صحبت قبلی با پزشک، از مصرف این داروها اکیدا پرهیز کنید.

حالت تهوع متوسط و شدید و استفراغ در دوران حاملگی ممکن است باعث کم آبی بدن و عدم تنظیم الکترولیت های بدن مانند عدم تعادل سدیم یا پتاسیم شود. نوشیدن مایعات زیاد و مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک، برای کنترل یا رفع تهوع صبحگاهی متوسط تا شدید توصیه می شود.

پیشگیری از بیماری صبحگاهی

هیچ راهی برای جلوگیری کامل از حالت تهوع صبحگاهی وجود ندارد. با این حال، اجتناب از محرک هایی مانند بوی شدید، خستگی مفرط، غذاهای پرادویه و غذاهای حاوی قند زیاد می تواند کمک کننده باشد. به هر صورت انجام مراحل زیر می تواند به پیشگیری یا به حداقل رساندن حالت تهوع کمک کند:

• نوشیدن مقدار زیادی آب.
• بهتر است مادر روزانه در فضای باز قدم بزند.
• قبل و بعد از غذا آب بنوشید.
• چرت زدن.
• هوای خانه و فضای کار باید تهویه شوند تا رایحه هایی که باعث تهوع می شوند از بین بروند.
• از مصرف غذاهای پرادویه پرهیز کنید.
• وعده های غذایی کوچک بخورید.
• تعداد وعده های غذایی افزایش یابند.
• از مصرف غذاهای چرب باید پرهیز نمود.
• شب ها قرص های ویتامین مصرف شوند.
• از قرار گیری در معرض دود سیگار خودداری شود.

اگر هیچ یک از این اقدامات پیشگیرانه موثر واقع نشود، یا اگر مادر بیش از ۳ الی ۴ ماه دچار تهوع صبحگاهی است، مهم است که توسط پزشک ویزیت شود.