کم شدن مایع آمنیوتیک یا آب دور جنین
در دوران بارداری جنین در کیسه آب یا کیسه آمنیوتیک شناور می باشد. نداشتن حجم کافی مایع آمنیوتیک (آب دور جنین) شرایطی است که به عنوان الیگوهیدرامنیوس شناخته می شود. در واقع الیگوهیدرامنیوس به حجمی از مایع آمنیوتیک گفته می شود که برای سن حاملگی کمتر از حد انتظار است. مایع آمنیوتیک بسیار حیاتی است. این مایع به رشد مناسب جنین کمک می کند. بنابراین درمان کم شدن آب دور جنین (مایع آمنیوتیک) بسیار مهم است. الیگوهیدرامنیوس با روش های مختلفی بر اندام های جنین تأثیر می گذارد. الیگوهیدرآمنیوس بیماری است که در دوران بارداری با کاهش میزان کیسه آب بارداری بروز می کند. الیگوهیدرامنیوس یا سندرم پاتر، زنجیره ای از حوادث است که منجر به ناهنجاری های شدید جنینی می شود. تشخیص کم شدن مایع دور جنین به طور معمول با معاینه طی سونوگرافی صورت می گیرد. البته همه جنین ها به دلیل کم بودن مایع آمنیوتیک دچار ناهنجاری نمی شوند. در حالت کلی، کاهش مایع آمنیوتیک با افزایش خطر مرگ جنین یا نوزاد همراه است، که ممکن است به علت کاهش حجم مایع آمنیوتیک یا به دلیل عواقب ناشی از کاهش حجم مایع آمنیوتیک اتفاق بیفتد.
عوامل موثر بر کم شدن مایع آمنیوتیک( آب دور جنین)
کاهش حجم مایع آمنیوتیک به چند عامل بستگی دارد:
- سن بارداری
- سطح مایع آمنیوتیک
به نظر می رسد با افزایش سن بارداری، این کاهشمی توانند مشکل سازتر شوند. اگر در سنین بالای بارداری الیگوهیدرآمنیوس رخ دهد، مشکلات جدی ای می تواند در انتظار مادر و جنین نشسته باشد. اولیگو هیدرامنیوس در حدود ۴ درصد از بارداری ها رخ می دهد. تمام موارد اولیگو هیدرامنیوس با کاهش شدید مایع آمنیوتیک همراه نیستند. طبق مقالات منتشر شده، اولیگو هیدرامنیوس در حدود ۱ از ۴۰۰۰ تولد رخ می دهد.
چرا مایع آمنیوتیک مهم است؟
در دوران بارداری، مایع آمنیوتیک سدی را ایجاد می کند که جنین را از آسیب محافظت نماید و فضای رشد، حرکت و نمو او را فراهم می کند. مایع آمنیوتیک همچنین باعث می شود بند ناف بین جنین و دیواره رحم فشرده نشود. علاوه بر این موارد، مقدار مایع آمنیوتیک بازتاب دهنده ادرار جنین است که در تعیین سلامتی جنین بسیار مفید است.
مایع آمنیوتیک چندین هدف اساسی برای یک جنین در حال رشد دارد. این اهداف شامل:
- کمک به رشد مخصوصا رشد ریه های جنین
- ایجاد یک سپر جهت محافظت از جنین در برابر ضربه
- به رشد عضلات و استخوان های جنین کمک می کند.
- بند ناف را از فشرده شدن در امان نگه می دارد. فشرده شدن می تواند بر جریان خون و تغذیه جنین تأثیر بگذارد.
- دمای محیط را ثابت و متعادل نگه می دارد.
- اجازه می دهد تا جنین به راحتی حرکت کند.
- اعضای بدن جنین را چرب کرده و از چسبیدن آن ها به هم، جلوگیری می کند.
- مایع آمنیوتیک همچنین حاوی مواد مغذی، هورمون ها و آنتی بادی هایی است که به مبارزه با عفونت کمک می کنند. طبق مقاله نشریه Dimes ، در حدود ۳۶ هفته بارداری، یک خانم معمولاً حدود یک چهارم از رحمش را مایع آمنیوتیک تشکیل می دهد.
علت کم شدن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
تعیین اینکه چه عاملی دقیقا باعث کاهش حجم مایع آمنیوتیک می شود، امکان پذیر نیست. اما موارد زیر می توانند در ایجاد این وضعیت نقش داشته باشند:
- پارگی زودرس کیسه آب (PROM): این شرایط زمانی است که کیسه آمنیوتیک یا "کیسه آب" قبل از رسیدن زمان طبیعی زایمان پاره شود یا شروع به نشت می کند. در صورت مواجهه با این اتفاق بلافاصله باید به مرکز درمانی مراجعه کرد.
- مشکلات مربوط به جفت: جفت نقش اساسی در رساندن مواد مغذی و اکسیژن به جنین دارد. اگر جفت شروع به جدا شدن از دیواره رحم کند، ممکن است جنین مواد غذایی کافی دریافت نکند.
- نقائص هنگام تولد: اگر جنینی دارای مشکلات جسمی به خصوص در کلیه ها باشد، ممکن است ادرار کافی تولید نکند، که منجر به کم شدن مایع آمنیوتیک می شود.
- زنجیره ای از حوادث ناشی از نقص کلیه ها (مانند ناهنجاری یا نارسایی) ممکن است منجر به الیگو هیدرامنیوس شود.
- بیماری های ژنتیکی مانند: بیماری کلیه پلی کیستیک اتوزومال غالب، بیماری کلیه پلی کیستیک اتوزومال مغلوب و آدیسپلازی کلیوی ارثی.
برخی از شرایط سلامتی در مادر نیز ممکن است منجر به کاهش مایع آمنیوتیک شود. موارد مانند:
- فشار خون بالا مزمن
- استفاده از برخی داروها مانند مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)
- دیابت قبل از بارداری مادر
- پره اکلامپسی
- چاقی
- کمبود آب بدن مادر
چه کسی بیشتر در معرض کاهش مایع آمنیوتیک است؟
- توالی اولیگو هیدرامنیوس معمولاً نوزادان پسر را تحت تأثیر قرار می دهد.
- افرادی که یک مشکل ژنتیکی به نفع نارسایی کلیه جنین دارند.
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری های کلیوی خاص نیز ممکن است خطر ابتلا به الیگو هیدرامنیوز در بارداری را افزایش دهد.
عوارض و علائم کاهش مایع آمنیوتیک حین بارداری چیست؟
در صورت کم شدن مایع آمنیوتیک، چندین علائم جنینی ممکن است رخ دهد:
مایع آمنیوتیک محدود باعث می شود که کیسه آمنیون کوچکتر از حد نرمال باشد. این حالت باعث منقبض شدن جنین می شود، که این امر در رشد و نمو طبیعی اختلال ایجاد می کند. علائم الیگو هیدرامنیوس در جنین می تواند شامل ناهنجاری های صورت باشد. از جمله موارد زیر:
- پهن شدن پل بینی
- فاصله افتادن بین دو چشم
- گوش هایی که نسبت به هم نامتوازن هستند
- هنگامی که کاهش کیسه آب به دلیل نارسایی کلیه جنین رخ دهد، خروجی ادرار پس از تولد کم می شود یا اصلا وجود ندارد.
- مایع آمنیوتیک اگر کم شود، در رشد طبیعی ریه جنین نیز اختلال ایجاد می کند. بنابراین اگر نوزادی از عوارض این مشکل جان سالم به در ببرد و زنده بماند، احتمالاً بعد از تولد در تنفس مشکل خواهد داشت.
تشخیص کاهش مایع آمنیوتیک
- پزشک می تواند با انجام یک سونوگرافی طی بارداری، کاهش حجم کیسه آب را تشخیص دهد. با سونوگرافی می توان به طور دقیق میزان کم مایع آمنیوتیک و رشد غیر طبیعی کلیه در جنین را تشخیص داد.
- نشت مایع آمنیوتیک یکی دیگر از علائم احتمالی الیگو هیدرامنیوس است. با این حال، نشت همیشه رخ نمی دهد. بنابراین اگر خانمی خروج مایع از واژن را مشاهده کرد؛ می تواند تشخیص را بر این بگذارد که نشت کیسه آب دارد. برای تفکیک نشت آب از ادرار و سایر ترشحات، باید از پزشک کمک گرفت.
- پس از تولد نوزاد، تصویر برداری با اشعه ایکس از ریه ها و کلیه های او می تواند به پزشک کمک کند تا رشد غیر طبیعی نوزاد را تشخیص دهد. این کار می تواند به تشخیص الیگو هیدرامنیوس در نوزاد متولد شده کمک کند.
درمان کاهش میزان کیسه آب
در حال حاضر هیچ درمانی برای کاهش مایع آمنیوتیک یا الیگو هیدرامنیوس وجود ندارد. اما روش های زیر گاها می توانند کمک کننده باشند:
۱. تزریق محلول کلرید سدیم ایزوتونیک:
پزشک ممکن است روش تزریق مایع به رحم را انجام دهد. تزریق محلول کلرید سدیم ایزوتونیک در سه ماهه دوم ممکن است در برخی از بیماران مفید باشد. همچنین باعث می شود که جنین یک سپر دفاعی در برابر ضربات را داشته باشد. ضمنا به او زمان بیشتری برای رشد داده می شود. این تزریق می تواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد و ممکن است برای کمک به رشد ریه ها کافی نباشد. در بسیاری از موارد نیز این شرایط می تواند باعث سقط شود. اگر نوزادی تا زمان تولد زنده بماند، ممکن است به احیا احتیاج داشته باشد.
۲. بستری شدن و ارزیابی کامل مادر
در مواردی که این اتفاق بعد از هفته های ۲۶ الی ۳۳ رخ داده است. اگر جنین ناهنجاری نداشته باشد، در صورت عدم اطمینان از مشخصات بیوفیزیکی جنین، باید زایمان انجام شود.
• اگر الیگو هیدرامنیوس به دلیل پاره شدن غشای مایع آمنیوتیک باشد، در اکثر بارداری ها احتمالاً طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد، زایمان شروع می شود. در موارد پاره شدن زودرس غشای مایع آمنیوتیک (یعنی قبل از ۳۷ هفته بارداری)، اگر زایمان به طور خودکار شروع نشود، القای زایمان باید در حدود ۳۴ الی ۳۶ هفتگی (در صورت عدم عفونت) در نظر گرفته و انجام شود.
۳. مایعات بیشتری بنوشید:
نوشیدن مقدار زیادی آب می تواند تاثیر بسیار مفیدی بر این وضعیت بگذارد. طبق نتایج یک مطالعه معتبر، هیدراته کردن بدن جهت بالا بردن میزان و حجم مایع آمنیوتیک در خانم ها در هفته های ۳۷ تا ۴۱ بارداری بسیار مفید است. نوشیدن آب زیاد هیچ ضرری ندارد.
۴. آمنیو انفوزیون:
روشی است که پزشک محلول آب شور (سالین) را از طریق دهانه رحم به داخل کیسه آمنیوتیک با سرنگ تزریق می کند. (ممکن است این روش ناخوشایند به نظر برسد، اما اگر پزشک فکر کند که مادر به این کار نیاز دارد، کاملاً ارزشش را دارد.) این روش حداقل می تواند سطح مایع آمنیوتیک را به طور موقت افزایش دهد. این مایع حاوی هورمون ها و آنتی بادی های مشابه مواد مایع آمنیوتیک رحم مادر نیست.
۵. تزریق مایعات درون رگ (IV):
پزشک ممکن است تزریق IV را توصیه کند. اگر مادر به دلیل حالت تهوع یا استفراغ دچار کم آبی بدن شده باشد، یا اگر باید سریعتر بدنش هیدراته شود (و بنابراین مایع آمنیوتیک را افزایش داد)، این روش می تواند مفید باشد. اساساً، این کار، روش دیگری برای وارد کردن مایعات به بدن است.
۶. درمان بیماری های زمینه ای:
از آنجا که ممکن است کاهش مایع آمنیوتیک در اثر بیماری های زمینه ای مانند فشار خون یا دیابت ایجاد شود، درمان این شرایط ممکن است سطح این مایع را بهبود بخشد. این درمان می تواند شامل مصرف دارو، کنترل قند خون یا مراجعه مکرر به پزشک باشد.
۷. استراحت مطلق:
استراحت در رختخواب یا کاناپه (به جز برای رفتن به دستشویی یا دوش گرفتن کوتاه مدت) می تواند به بهبود جریان خون در جفت کمک کند. این کار به نوبه خود به افزایش مایع آمنیوتیک نیز کمک می کند. اگر سن بارداری در سه ماهه دوم یا اوایل سه ماهه سوم است، و همچنین اگر پزشک امیدوار است که می تواند برای زایمان و خروج جنین صبر کند، به احتمال زیاد استراحت مطلق تجویز خواهد شد.
