نرسیدن اکسیژن به قلب و اندام های بدن

هیپوکسی در لغت به معنای "کمبود اکسیژن " است، اما با نام "کمبود مقدار اکسیژن رسانی به بافت های بدن" نیز تعریف می شود. این شرایط از "هیپوکسمیا" متفاوت است، هیپوکسمیا به این معنی است که مقدار ناکافی از اکسیژن در خون جریان داشته باشد.

هیپوکسی ممکن است در اثر هیپوکسمیا رخ دهد، به عنوان مثال ممکن است مقدار ناکافی اکسیژن به بافت ها برسد، زیرا مقدار کافی اکسیژن در خون وجود ندارد یا گاهی می تواند در اثر عوامل دیگری نیز باشد.

کمبود اکسیژن در بافت ها با نام "قحطی اکسیژن" نیز شناخته می شود. اگر این مشکل بافت ها را به طور کامل درگیر کند به آن واژه "آنوکسیا" اطلاق می گردد.

هیپوکسی ممکن است روی کل بدن (هیپوکسی عمومی)، یا اندام یا ناحیه خاصی از بدن (هیپوکسی بافت) مانند قلب تأثیر بگذارد. همچنین می توان آن را به صورت حاد یا مزمن طبقه بندی نمود، هیپوکسی حاد شروعی سریع و هیپوکسی مزمن شروعی آرام و تدریجی خواهد داشت.

انواع کمبود اکسیژن (هیپوکسی)

همانطور که در بالا ذکر شد، هیپوکسی یا عدم اکسیژن کافی در بافت های بدن، انواع مختلفی دارد که شامل موارد زیر می شود:

۱. هیپوکسی هایپوکسیک (هیپوکسمیک هایپوکسیا):

در این نوع هیپوکسی، بافت ها اکسیژن کافی دریافت نمی کنند، زیرا اکسیژن در خونی که به این بافت ها می رسد، بسیار کم است. هیپوکسی هایپوکسیک می تواند ناشی از تنفس کم و همچنین دلایل دیگر باشد. مثلا بیشترخلبانان و مسافران در معرض این نوع هیپوکسی هستند.این نوع هیپوکسی زمانی رخ میدهد که مولکول های اکسیژن با فشار ناکافی در فضا موجود باشند. مانند آنچه که با افزایش ارتفاع رخ می دهد.

۲. کمبود اکسیژن در اثر کم خونی (آنمیک هایپوکسیا):

در شرایط کم خونی، سطح هموگلوبین پایین می آید و منجر به کاهش توانایی خون در حمل اکسیژن استنشاق شده توسط شخص می گردد و از این رو، موجب کاهش اکسیژن موجود در بافت ها می شود. کم خونی می تواند به نوبه خود ناشی از بسیاری از بیماری ها یا شرایط پزشکی مثل تالاسمی یا انواع آنمی ها و مشکلات دیگر باشد.

۳. هیپوکسی ایستا (هیپوکسی گردش خون):

در این شرایط، گلبول های قرمز (هموگلوبین آن ها) توانایی جذب مولکول های اکسیژن را دارند و همینطور اکسیژن موجود در محیط نیز کافی است، اما سیستم گردش خون از ارائه و دریافت اکسیژن به بافت ها ناتوان می شود. در اثر این شرایط، سرعت گردش خون کاهش می یباد، مانند زمانی که طولانی مدت از جکوزی استفاده شود یا فرد دچار مشکلات قلبی یا در معرض آب و هوای بسیار سرد قرار داشته باشد.

۴. هیپوکسی هیستیوتوکسیک:

در طی هیپوکسی هیستیوتوکسیک، مقدار کافی اکسیژن از طریق ریه ها دریافت شده و از طریق گردش خون سالم به بافت ها منتقل می شود، اما بافت ها قادر به استفاده از اکسیژن موجود نخواهند بود. این شرایط می تواند در اثر مصرف الکل و نوشیدنی های الکلی و مواد مخدر به وجود بیاید.

۵. هیپوکسی متابولیک:

هیپوکسی متابولیک زمانی اتفاق می افتد که بافت ها بیش از حد معمول به اکسیژن نیاز داشته باشند. اکسیژن ممکن است توسط بافت ها جذب، حمل و استفاده صحیح شود، اما به دلیل متابولیسم (سوخت و ساز و فعالیت) زیادی که آن بافت دارد، هنوز مقدار اکسیژن برایش کافی نیست. از شرایطی که فرد می تواند به این نوع هیپوکسی مبتلا شود می توان به بیماری سپسیس (بیماری خطرناکی که در اثر واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن نسبت به عفونت ایجاد می شود) اشاره کرد.

علائم هیپوکسی

علائم و نشانه های هیپوکسی می تواند در افراد مختلف و با توجه به مدت زمان وجود علائمش، متفاوت باشد. برخی از این علائم عبارت اند از:

• سرگیجه یا غش (سنکوپ)
• تنگی نفس (دیسپنی) 
• گیجی، رخوت و یا عدم توانایی در قضاوت و تصمیم گیری
• سردرد
• افزایش یافتن ضربان قلب (تاکی کاردی)
• افزایش میزان تنفس (تاکی پنه)
• سرخوشی و احساس شنگولی
• احساس سوزن سوزن شدن، احساس گرم شدن
• افزایش فشار خون (هایپر تنشن)
• عدم هماهنگی اعضا
• تغییرات بینایی، مانند دید تونلی (از دست دادن دید محیطی با حفظ دید مرکزی)
• افزایش تعداد گلبول های قرمز خون (پلی سیتمی) در افراد مبتلا به هیپوکسی مزمن
• تغییر رنگ لب و اندام ها به رنگ متمایل به آبی
• هنگامی که هیپوکسی حاد رخ می دهد، علائمش اغلب شامل عدم هماهنگی حرکتی و اختلال در قضاوت و صحبت کردن است. به همین دلیل این علائم، گاهی اوقات به اشتباه با فردی که مبتلا به هیپوکسی مستی با الکل است، در نظر گرفته می شود.

هیپوکسی مزمن: کمبود اکسیژن مزمن علائم مختلفی از جمله خستگی، بی علاقگی، تاخیر در واکنش یا کاهش ظرفیت و قدرت کار دارد.

هیپوکسی در قلب

یکی از اندام هایی که بیشتر تحت تأثیر هیپوکسی قرار می گیرد "قلب" است. اگر هیپوکسی شدید باشد، آسیب های برگشت ناپذیر آن می تواند ظرف چهار دقیقه از زمان شروع آن ایجاد شود. کما، تشنج و مرگ ممکن است در موارد شدید هیپوکسی قلب اتفاق بیفتد. هیپوکسی مزمن و خفیف نیز می تواند به اندام های اصلی بدن به خصوص قلب، که وظیفه پمپاژ خون را بر عهده دارد، آسیب برساند.

علت هیپوکسی یا نرسیدن اکسِیژن به قلب و..

دلایل مختلفی برای بروز کمبود اکسیژن وجود دارد که به مکانیسم های حاکم بر بافت های بدن بستگی دارد. هیپوکسی در کسانی که بیماری زمینه ای ندارند غالبا در اثر سفرهای هوایی یا رفتن به مناطق پر ارتفاع رخ می دهد.

• بیماری هیپوکسی ارتفاع: برای جلوگیری از هیپوکسی در ارتفاع، سازمان های هواپیمایی توصیه می کنند که خدمات پرواز ها در کابین های هواپیما، اکسیژن اضافی را برای پروازهای بیش از ۱۰،۰۰۰ فوت در هنگام روز و بیش از ۵۰۰۰ فوت در هنگام شب تعبیه کنند.
• شرایط نامساعد ریوی: عدم تبادل هوا  به مقدار کافی در ریه ها در اثر بیماری هایی مانند COPD، آسم، سرطان ریه، ذات الریه، بیماری روماتیسم ریه و فشار خون ریوی.
• کاهش هموگلوبین خون: سطح پایین هموگلوبین خون منجر به کاهش توانایی خون در حمل اکسیژن تنفسی می شود و بنابراین، اکسیژن موجود در بدن کاهش می یابد.
• کم خونی به هر علتی: این حالت می تواند شامل کم خونی فقر آهن، کم خونی پرنیشیوز و کم خونی ناشی از شیمی درمانی باشد.
• خونریزی: خونریزی می تواند واضح باشد، مانند صدمات وارد شده به شخص در یک حادثه، یا خونریزی پنهانی در اثر خونریزی های داخلی.
• مت هموگلوبینمیا: این بیماری  همچنین با نام کمبود اکسیژن شدید یا سندروم کودک آبی نیز شناخته می شود. نوعی اختلال خونی است که علائم آن با تحویل کم اکسیژن به سلول‌های بدن بروز می ‌کند. مت هموگلوبینمیا وقتی بروز می‌کند که پروتئین خون (هموگلوبین) در بدن فرد به مت هموگلوبین تبدیل می ‌شود. این بیماری دو ریشه ارثی و اکتسابی دارد.
• مسمومیت با مونوکسیدکربن: با مسمومیت با مونوکسید کربن، هموگلوبین قادر به اتصال به اکسیژن نیست و در نتیجه به بافت ها اکسیژن نمی رسد و آن ها دچار هیپوکسی می شوند.
• اِدِم یا ورم: ادم به معنای تورم بافت ها (مثلا به دلیل نارسایی قلبی)، می تواند توانایی اکسیژن موجود در خون را برای رسیدن به بافت ها محدود کند.
• هیپوکسی ایسکمیک: انسداد جریان خون حامل اکسیژن، مانند ایجاد لخته در عروق کرونر (حمله قلبی)، می تواند از دریافت اکسیژن توسط بافت ها جلوگیری کند.

تشخیص هیپوکسی 

آزمایشات مختلفی وجود دارد که ممکن است پزشک برای تشخیص بهتر دلیل علائم هیپوکسی (سطح پایین اکسیژن در بافت های بدن) انجام دهد. حتی اگر علت هیپوکسی در فرد مشخص باشد، می توان از مطالعات آزمایشگاهی و رادیولوژی برای رسیدن به علت نهایی علائم استفاده کرد. برخی از آزمایشاتی که در صورت کمبود اکسیژن ممکن است انجام شود شامل موارد زیر می باشد: 

• اکسی متری (با پالس اکسی متر): برای کنترل سطح اکسیژن در خون.
• گازهای شریانی: برای ارزیابی وضعیت تنفسی و متابولیکی فرد.
• آزمایش خون: آزمایش هایی شامل شمارش کامل سلول های خون (CBC) برای بررسی کم خونی (با تعداد کم گلبول های قرمز خون) یا علائم عفونت (افزایش گلبول های سفید).
• EKG: روشی جهت بررسی و یافتن علائم آسیب قلبی یا ضربان قلب نامنظم در فرد.
• تصویربرداری: اشعه ایکس یا  CT اسکن قفسه سینه برای بررسی وجود یا عدم وجود بیماری های ریوی، پنوموتوراکس یا عفونت ها.
• برونکوسکوپی: برای یافتن جسم خارجی یا موارد دیگری که منجر به انسداد مجاری تنفسی شدند، مانند تومورها.
• اکوکاردیوگرام: به منظور مشاهده ضربان قلب و جستجوی آسیب یا ناهنجاری در قلب یا دریچه های قلب.

 درمان هیپوکسی و نبود اکسیژن کافی 

درمان هیپوکسی به علت اصلی بروز آن بستگی دارد. همانطور که قبلاً اشاره شد، طیف گسترده ای از شرایط و مکانیسم ها در به وجود آوردن این شرایط بین افراد مختلف وجود دارد. تظاهرات بالینی نیز اغلب متفاوت است.

• در صورتی که فرد دچار تنگی نفس یا سایر علائم هیپوکسی متوسط یا شدید باشد، پزشک ممکن است اکسیژن درمانی را توصیه کند. اگر علائم شدید است، تهویه مکانیکی با دستگاه تنفس مورد نیاز خواهد بود.
• درمان با اکسیژن هایپربار: گاهی اوقات برای درمان هیپوکسی شدید بافتی از دستگاه هایپربار اکسیژن (یک درمان بالینی که در آن بیمار به صورت ممتد اکسیژن با خلوص ۱۰۰ درصدی را، در حالی که در محفظه ی اتاقک اکسیژن با فشار بیشتر از ۱ اتمسفر قرار دارد، تنفس می¬ کند.) استفاده می شود.
• داروهای استنشاقی یا آسم دهانی. که می توانند تنفس را بهتر کنند.
• داروها از طریق وریدی
• تغییر محل زندگی: اگر فرد مبتلا در نواحی مرتفع زندگی کند، بهتر است محیط زندگی خود را تغییر دهد.