کمبود سدیم خون یا هیپوناترمی

کاهش سدیم در خون با نام هیپوناترمی (hyponatremia) نیز شناخته می شود. هیپوناترمی زمانی اتفاق می افتد که سطح آب و سدیم ( موثر بر فشارخون و..) بدن نسبت به یکدیگر تعادل ندارند. به عبارت دیگر، طی این اتفاق آب یا سدیم به مقدار کافی در خون وجود نخواهد داشت. به عبارتی دیگر در هیپوناترمی، یک یا چند عامل (از یک بیماری اساسی گرفته تا نوشیدن بیش از حد آب) باعث رقیق شدن سدیم در بدن می شود. وقتی این اتفاق می افتد، سطح آب بدن افزایش می یابد و سلول ها شروع به تورم می کنند. این تورم می تواند بسیاری از مشکلات را از خفیف تا تهدید کننده زندگی، به همراه داشته باشد. درمان هیپوناترمی با هدف رفع بیماری زمینه ای انجام می شود. بسته به علت هیپوناترمی، ممکن است به درمانی ساده مانند کاهش میزان نوشیدن مایعات باشد. در موارد دیگر درمان هیپوناترمی، ممکن است به تزریق محلول های الکترولیت وریدی و یا مصرف داروها نیاز شود. 

علائم کمبود سدیم در خون

علائم کمبود سدیم خون در افراد مختلف متفاوت است. اگر سطح سدیم به تدریج کاهش یابد، ممکن است هیچ علائمی بروز نشود. اما اگر خیلی سریع افت کنند، علائم شدیدی را به همراه خواهد داشت. از دست دادن ناگهانی و سریع سدیم خون یک فوریت اورژانسی به حساب می آید. این اتفاق می تواند باعث از دست دادن هوشیاری، تشنج و کما شود. در حالت کلی علائم و نشانه های شایع هایپوناترمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تهوع و استفراغ
• سردرد
• گیجی
• از دست دادن انرژی، احساس خواب آلودگی و خستگی
• بی قراری و تحریک پذیری
• ضعف عضلات، اسپاسم یا گرفتگی عضلات
• تشنج
• کما

علت کمبود سدیم در خون چیست؟

سدیم در بدن نقش اساسی دارد. این ماده به حفظ فشار خون طبیعی کمک می کند، از عملکرد اعصاب و عضلات پشتیبانی می نماید و مایعات بدن را در حال تعادل نگه می دارد. عوامل زیادی می توانند باعث کم شدن سدیم خون شوند. اگر بدن مقدار زیادی آب و الکترولیت از دست بدهد، ممکن است سطح سدیم نیز خیلی کم شود. هیپوناترمی نیز ممکن است علامت برخی از بیماری ها باشد. دلایل کمبود سدیم عبارت اند از:

• استفراغ شدید یا اسهال
• مصرف برخی از داروها از جمله داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد درد
• مصرف داروهای ادرار آور (قرص های مدر)
• نوشیدن بیش از حد آب در هنگام ورزش (این مورد بسیار نادر است)
• کمبود آب بدن
• بیماری کلیه یا نارسایی کلیه
• بیماری های مرتبط با کبد
• مشکلات قلبی، از جمله نارسایی احتقانی قلب
• اختلالات هورمون های غده فوق کلیه: مانند بیماری آدیسون (که بر توانایی غده فوق کلیه در تولید هورمون هایی که به حفظ تعادل سدیم، پتاسیم و آب بدن کمک می کنند، تأثیر می گذارد).
• کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم): سطح پایین هورمون تیروئید می تواند باعث کاهش سطح سدیم خون شود.
• پرنوشی اولیه: وضعیتی که در آن تشنگی بیش از حد باعث می شود که فرد بیش از حد مایعات بنوشد.
• سندرم هورمون ضد دیورتیک نامناسب (SIADH)، که بدن را پر آب نگه می دارد.
• دیابت بی مزه، یک بیماری نادر که در آن، بدن هورمون ضد ادرار (ADH) تولید نمی کند.
• سندرم کوشینگ، که باعث افزایش سطح کورتیزول می شود (این مورد نادر است).
• استفراغ مزمن، شدید یا اسهال و سایر دلایلی که منجر به کم آبی بدن می شوند. این حالت باعث می شود بدن الکترولیت هایش مانند سدیم را از دست بدهد و همچنین باعث افزایش سطح ADH می گردد.
• نوشیدن بیش از حد آب: نوشیدن بیش از حد آب می تواند باعث شود که سدیم بر توانایی کلیه در دفع آب غلبه کند. از آنجا که سدیم از طریق عرق از دست می رود، نوشیدن بیش از حد آب در طول فعالیت های استقامتی، مانند دو ماراتن می تواند محتوای سدیم خون را رقیق نماید.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر کمبود سدیم خون هستند؟

• سن بالا: افراد مسن ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به هیپوناترمی قرار داشته باشند. طی تغییرات مربوط به سن، مصرف برخی داروها و احتمال بیشتر ابتلا به بیماری های مزمنی که تعادل سدیم بدن را تغییر می دهد، شانس رخداد کاهش سدیم خون افزایش می یابد.
• مصرف داروهای خاص: داروهایی که خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش می دهند شامل دیورتیک های تیازید و همچنین برخی داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد درد است. علاوه بر این ها، داروی اکستازی نیز با موارد مرگبار هیپوناترمی مرتبط می باشد.
• بیماری هایی که باعث کاهش دفع آب بدن می شوند: شرایط پزشکی که ممکن است خطر هیپوناترمی را افزایش دهد شامل بیماری کلیه، سندرم هورمون ضد دیورتیک نامناسب (SIADH)، نارسایی قلبی و موارد دیگر است.
• انجام فعالیت های جسمی شدید: افرادی که در دو ماراتن و یا سایر فعالیت هایی که در مسافت های طولانی و با شدت زیاد انجام می شوند شرکت می کنند، آب زیادی می نوشند. این افراد در معرض خطر افزایش هیپوناترمی قرار دارند.
• زندگی در مناطقی که آب و هوای گرمتری دارند.
• داشتن رژیم غذایی کم سدیم

میزان نرمال سدیم در خون چقدر است؟

سطح طبیعی سدیم خون بین ۱۳۵ تا ۱۴۵ میلی اکی والان در لیتر (mEq / L) می باشد. هیپوناترمی هنگامی اتفاق می افتد که سدیم خون به زیر ۱۳۵ mEq / L برسد. این فاکتور را در آزمایش خون با نماد Na نشان می دهند.

تشخیص کمبود سدیم خون

پزشک با شروع پرسش در مورد سابقه پزشکی فرد و انجام معاینه فیزیکی، کار خود را شروع می کند. با این حال، از آنجا که علائم و نشانه های هیپوناترمی در بسیاری از بیماری ها ممکن است رخ دهد، تشخیص بیماری فقط بر اساس معاینه فیزیکی غیرممکن است. برای تأیید میزان کم سدیم خون، پزشک آزمایش خون و آزمایش ادرار را تجویز می نماید.

آزمایش کمبود سدیم در خون

آزمایش خون می تواند به پزشک کمک کند تا سطح سدیم را بررسی کند. حتی اگر فرد علائم کمبود سدیم خون را نداشته باشد، پزشک ممکن است یک آزمایش پانل متابولیک اساسی برای او تجویز کند. این پانل مقدار الکترولیت ها و مواد معدنی را در خون فرد بررسی می نماید. اگر سطح سدیم خون غیرطبیعی باشد، پزشک آزمایش ادرار را نیز برای بررسی میزان سدیم در آن تجویز می کند. نتایج این آزمایش به پزشک کمک می کند تا علت کم بودن سدیم خون را تشخیص دهد:

• اگر سطح سدیم خون کم اما میزان سدیم ادرار زیاد باشد، به این معناست که بدن فرد بیش از حد سدیم از دست می دهد.
• میزان کم سدیم در خون و ادرار به معنای آن است که بدن به اندازه کافی سدیم دریافت و مصرف نمی کند. همچنین ممکن است به معنای این باشد که مقدار زیادی آب در بدن وجود دارد.

درمان کمبود سدیم خون

درمان هیپوناترمی در صورت امکان رفع علت اصلی ایجاد کننده آن است. اگر فرد به دلیل رژیم غذایی، مصرف داروهای ادرار آور یا نوشیدن بیش از حد آب، دچار هیپوناترمی مزمن و یا متوسط شده است، به احتمال زیاد پزشک قطع مصرف مایعات را به طور موقت توصیه کند. وی همچنین ممکن است پیشنهاد دهد که برای افزایش سطح سدیم در خون، از داروهای ادرارآور استفاده شود. به هر حل درمان این مشکل ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اگر فرد یک ورزشکار است، مهم است که در حین ورزش به مقدار مناسب آب بنوشد.
• متعادل نگه داشتن سطح آب و الکترولیت می تواند از کاهش سدیم خون جلوگیری کند.
• کاهش مصرف مایعات
• تنظیم دوز  داروهای ادرار آور
• مصرف داروهایی برای علائمی مانند سردرد، حالت تهوع و تشنج زیر نظر پزشک
• درمان بیماری های زمینه ای
• تزریق محلول سدیم داخل وریدی (IV)

جلوگیری از کاهش اساسی سدیم خون

مصرف نوشیدنی های حاوی الکترولیت به جبران سدیم از دست رفته در اثر تعریق کمک می کنند. این نوشیدنی ها همچنین اگر آب زیادی را از طریق استفراغ یا اسهال از دست دهید مفید هستند. در طول یک روز معمول، خانم ها باید ۲.۲ لیتر مایعات مصرف کنند. هدف مردان برای مایعات نیز باید ۳ لیتر باشد. وقتی بدن به میزان کافی هیدراته شود، ادرار زرد کمرنگ یا شفاف خواهد بود و فرد احساس تشنگی نخواهد کرد. در حالت کلی مصرف آب در شرایط زیر اجباری است:

• هوا گرم باشد.
• حضور در یک ارتفاع زیاد 
• خانم باردار یا شیرده باشد.
• فرد مدام استفراغ می کند.
• فرد دچار اسهال شده باشد.
• تب بروز کند.

با تمام این اوصاف شما نباید بیش از ۱ لیتر آب در ساعت بنوشید.