آزمایش ESR و تفسیر نتایج آن

آزمایش ESR چیست؟

آزمایش ESR یا سدیمانتاسیون، میزان رسوب گلبول‌های قرمز را اندازه گیری می‌کند در واقع نشان می‌دهد که در یک نمونه خونی سلول‌های قرمز به چه شکل و با چه سرعتی بعد از گذشت زمان رسوب ( ته لوله ته نشین) می شوند. این آزمایش می تواند به تشیخص التهاب و عفونت به پزشکان کمک کند اما  پزشکان نمی‌توانند مشخصا از نتیجه‌ی این آزمایش برای تشخیص دقیق بیماری فرد استفاده کنند چرا که شرایط مختلفی می‌تواند بر کم یا زیاد شدن این شاخص اثر بگذارد.

نتیجه‌ی آزمایش ESR مقدار باقی مانده‌ی پلاسما دربالای لوله‌ی آزمایش پس از گذشت یک ساعت است. محدوده‌ی نرمال برای نتیجه‌ی تست ESR در مردان ۱ تا ۱۳ میلی‌متر بر ساعت و در زنان ۱ تا ۲۰ میلی‌متر در ساعت می‌باشد. هر چه مقدار ESR بیشتر باشد، احتمال التهاب بیشتر است. مقدار ESR بسیار بالا، که عددی بالاتر از ۱۰۰ میلی متر در ساعت است که علت مختلفی دارد که در این متن به آنها اشاره می کنیم .

علت تجویز آزمایش ESR  

این آزمایش در تشخیص برخی بیماری ها و مشکلات پزشکی به پزشک کمک می کند:

• عفونت
• سرطان 
• بیماری‌های خود ایمنی

همچنین پزشک می تواند از تست ESR به منظور بررسی شرایط مانند:چگونگی پیشرفت، سنجش نحوه و میزان پاسخگویی به درمان در بعضی از بیماری‌های زیر کمک کند:

• آرتریت روماتوئید: یک بیماری خود ایمنی است که باعث التهاب در مفاصل می‌شود.
• آتریت تمپورال: نوعی التهاب است که در رگ‌های خونی ایجاد شده و خود را نشان می‌دهد.
• پلی میالژیا روماتیکا (PMR): عارضه آرتریت تمپورال یا گیجگاهی است.
• واسکولیت سیستمیک: در این بیماری التهاب در پوشش داخلی رگ‌های خونی مشاهده می‌شود.

روش انجام شدن تست ESR

آزمایش ESR سرعت ته نشینی اریتروسیت‌ها یا گلبول‌های قرمز را در انتهای یک نمونه‌ی خونی اندازه گیری می‌کند که این فرآیند ته نشینی، رسوب گذاری نامیده می‌شود.

• ابتدا مقداری از خون بیمار گرفته می‌شود.
• سپس تکنسین آزمایشگاه خون را به یک لوله‌ی آزمایش عمودی منتقل می‌کند که به مرور زمان گلبول‌های قرمز به آرامی در انتهای نمونه قرار گرفته و یک مایع شفاف مایل به زرد در قسمت بالایی نمونه قرار می‌گیرد که در واقع همان پلاسمای خون می‌باشد.
• نتیجه‌ی این آزمایش که به میزان پلاسمای بالای لوله بستگی دارد پس از یک ساعت اعلام خواهد شد. اندازه‌گیری پلاسما بر حسب میلی متر در ساعت محاسبه می‌شود. 

در افرادی که مبتلا به یک شرایط التهابی هستند، گلبول‌های قرمز با سرعت بیشتری به انتهای لوله منتقل می‌شوند. در واقع شرایط التهابی سبب افزایش پروتئین‌ها در خون می‌شود که این افزایش اتصال و جمع شدن گلبول‌های قرمز و بالا بردن سرعت آنها به هنگام ته نشینی را به دنبال دارد. برای افرادی که گلبول‌های قرمز در نمونه‌ی آزمایشگاهی آنها با سرعت بیشتری ته نشین می‌شود مقادیر بالاتری از ESR گزارش می‌شود که می‌توان از آن احتمال وجود یک بیماری را برداشت کرد. 

نتایج تست ESR

نتیجه‌ی آزمایش ESR مقدار باقی مانده‌ی پلاسما دربالای لوله‌ی آزمایش پس از گذشت یک ساعت است. این آزمایش مختص یک بیماری خاص نیست، به این معنی که پزشکان باید برای تشخیص دقیق و تایید اینکه آیا فرد به بیماری خاصی مبتلا می‌باشد یا خیر از نتایج این تست به همراه سایر اطلاعات بالینی فرد استفاده کنند.

محدوده‌ی نرمال برای نتیجه‌ی تست ESR در مردان ۱ تا ۱۳ میلی‌متر بر ساعت و در زنان ۱ تا ۲۰ میلی‌متر در ساعت می‌باشد. البته این مقادیر بسته به سن فرد نیز می‌توانند متفاوت باشند. افرادی که نتایج ESR  آنها خارج از محدوده‌ی استاندارد گزارش شود احتمال دارد که به یک بیماری مبتلا باشند.

نتایج آزمون ESR طبیعی

نتایج آزمایش ESR بر حسب میلی متر در هر ساعت اندازه گیری می شود .

موارد زیر نتایج آزمون ESR طبیعی تلقی می شود:

• زنان زیر ۵۰ سال باید ESR بین ۰ تا ۲۰ میلی متر در ساعت داشته باشند.
• مردان زیر ۵۰ سال باید ESR بین ۰ تا ۱۵ میلی متر در ساعت داشته باشند.
• زنان بالای ۵۰ سال باید ESR بین ۰ تا ۳۰ میلی متر در ساعت داشته باشند.
• مردان بالای ۵۰ سال باید ESR بین ۰ تا ۲۰ میلی متر در ساعت داشته باشند.
• کودکان باید ESR بین ۰ تا ۱۰ میلی متر در ساعت داشته باشند.

هرچه این عدد بیشتر باشد، احتمال التهاب بیشتر است.

علت کم بودن ESR

افرادی که دارای مقادیر پایین‌تر ESR هستند ممکن است به یکی از موارد زیر مبتلا باشند:

• کم خونی داسی شکل: وضعیتی که در طی آن گلبول‌های قرمز خون تغییر شکل یافته هستند.
• لوسمی: نوعی از سرطان که در سلول‌های خونی مشاهده می‌شود.
• تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون
• نارسایی احتقانی قلب
• سطح پایین پروتئین فیبرینوژن در خون
• هایپر ویسکوزیته: وضعیتی که طی آن با افزایش غلظت خون رو به رو هستیم.
• تعداد بسیار زیاد گلبول‌های سفید خون

علت ٍESR کمی بالا

ESR با افزایش متوسطی از سطح استاندارد همیشه بیانگر یک اشکال در وضعیت سلامت نیست. با این حال ممکن است افرادی که ESR آنها کمی زیاد گزارش شده است به یکی از موارد زیر مبتلا باشند:

• روماتیسم مفصلی
• آنمی یا کم خونی که در آن کاهش تعداد سلول‌های قرمز خون دیده می‌شود.
• بیماری تیروئید
• بیماری کلیوی
• ناهنجاری‌های گلبول قرمز مانند ماکروسیتوز
• برخی از انواع سرطان مانند سرطان لنفوم
• سل که نوعی عفونت ریوی است.
• عفونت استخوان
• عفونت قلب
• یک عفونت سیستمیک

علت ESR خیلی بالا 

مقدار ESR بسیار بالا، که عددی بالاتر از ۱۰۰ میلی متر در ساعت است، ممکن است در پی یکی از شرایط زیر به وجود آمده باشد:

• مولتیپل میلوما که نوعی سرطان در سلولهای پلاسما می‌باشد.
• ماکروگلوبولینمی والدنشتروم که نوعی از سرطان در گلبول‌های سفید می‌باشد.
• آرتریت تمپورال یا پلی میالژیا روماتیکا
• واسکولیت حساسیت بیش از حد، واکنش به ماده‌ی آلرژی زا که منجر به التهاب رگ‌های خونی می‌شود.

پزشکان به طور معمول نتیجه‌ی آزمایش ESR را با نتایج آزمایش‌های دیگر مقایسه می‌کنند تا بر مبنای آن بتوانند شک نسبت به بیماری موردنظر را تایید کنند. همچنین آنها علائم و نشانه‌های بالینی که فرد در حال تجربه‌ی آنهاست و علاوه بر آن سابقه‌ی پزشکی خود شخص و زمینه‌ی خانوادگی‌ وی را نیز در نظر می‌گیرند.

خطرات:

تست ESR آزمایشی ساده و سریع است و انجام آن تنها چند دقیقه طول می‌کشد. این روش بسیار ایمن بوده و خطرات کمی را به همراه دارد.

• افرادی که این آزمایش را انجام می‌دهند ممکن است هنگام ورود سوزن به بازو احساس گزگز کنند.
• برخی از افراد ممکن است در جای ورود سوزن کمی خونریزی کرده و دیگران ممکن است به طور موقت بیهوش شده یا احساس گیجی کنند.
• پس از آزمایش، افراد ممکن است در محل سوراخ کمی کبودی داشته باشند یا درد خفیفی را در بازو احساس کنند که ممکن است تا چند روز طول بکشد. در افراد حساس‌تر نیز امکان دارد این کبودی به هماتوم تبدیل شود.

درمان ٍESR غیر طبیعی ( کم یا بالا بودن مقادیر آن)

افرادی که دارای مقدار غیر طبیعی ESR هستند لزوما همیشه به یک بیماری پزشکی که نیازمند درمان باشد، مبتلا نیستند. سطح کمی بالاتر از استاندارد نیز می‌تواند به دلیل زیر رخ دهد:

• بارداری
• قاعدگی
• افزایش سن

افرادی که داروهای خاصی مانند زیر را مصرف می‌کنند نیز ممکن است نتایج آزمایش غیرمعمول را نشان بدهد:

• داروهای ضد بارداری خوراکی
• کورتیزون
• آسپرین
• ویتامین A

در مواردی که یک علت غیر پزشکی یا بیماری زمینه‌ای ممکن است بر روی نتیجه‌ی آزمایش تاثیر بگذارد، پزشکان معمولا برای کمک به تشخیص، یک آزمایش ESR دوم و انواع دیگری از آزمایش‌ها را نیز انجام می‌دهند. اگر پزشک در نهایت به این نتیجه برسد که فرد به یک بیماری مبتلاست برای آن بیماری مشخص درمان های مختص به آن را تجویز می‌کند که این درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آنتی بیوتیک‌ها: زمانیکه عفونت وجود داشته باشد احتمال تجویز این دسته از داروها نیز وجود خواهد داشت.
• داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ناپروکسن، دیکلوفناک و سلکوکسیب
• داروهای کورتیکواستروئیدی مانند متیل پردنیزولون و دگزامتازون

داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و کورتیکواستروئیدها از دسته داروهایی هستند که التهاب را درمان می‌کنند.

نتیجه گیری

در نهایت می‌توان گفت نتیجه‌ی خارج از محدوده‌ی استاندارد برای آزمایش ESR لزوما نگران کننده نیست بلکه ممکن است تحت تاثیر برخی از دلایل غیر پزشکی این نتیجه‌ی غیرطبیعی حاصل شده باشد. اگرچه پزشکان نمی‌توانند صرفا بر مبنای آزمایش ESR یک بیماری خاص را تشخیص بدهند اما نتیجه‌ی این آزمایش می‌تواند به آنها وجود یا عدم وجود التهاب در بدن بیمار را نشان بدهد و اگر طبق آزمایش احتمال وجود یک مشکل وجود داشته باشد پزشک باید آزمایشات بعدی را درخواست داده و علاوه بر آن اطلاعات بالینی بیمار را نیز برای تشخیص دقیق دریافت کند.