بیماری MS را بشناسیم!

مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) یک بیماری است که سیستم ایمنی بدن به بافت های خودش حمله می کند. MS یک بیماری مزمن است که سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث می شود که سیستم ایمنی به میلین (غشاء چربی که فیبرهای عصبی مغز و نخاع را پوشانده و از آنها محافظت می کند) حمله می کند. در واقع میلین را می توان به عایق روی سیم های الکتریکی تشبیه کرد. زمانیکه میلین آسیب می بیند، پیغام صادره در طول آن عصب متوقف شده و یا به کندی منتقل می شود. این حمله باعث بروز التهاب، بافت اسکار یا ضایعات در آن منطقه می شود که می تواند ارسال سیگنال به بقیه بدن را برای مغز دشوار کند.

مهمترین علامت بیماری ام اس خستگی و مشکل در راه رفتن است. اما علائم دیگری را هم افراد گزارش می کنند مانند مشکل در بینایی، بی حسی و گز گز در دست و پاها، سردرد و... . انواع بیماری ام اس براساس شدت و مراحل آن دسته بندی می شود. بهترین درمان مصرف داروهای خوراکی یا تزریقی مثل  بتا اینترفرون ها ست.در این متن به علائم، علت، تشخیص، درمان و راه های کاهش عوارض ام اس می پردازیم.

علائم MS چیست؟

این بیماری ۲ نوع کلی از علائم را در بر می گیرد: اول : علائم عمومی و شایع، دوم: علائمی که در فاز اول بیماری مشخص می شود.

افراد مبتلا به ام اس طیف گسترده ای از علائم را تجربه می کنند. به دلیل ماهیت خاصی که این بیماری دارد، علائم در افراد مختلف بسیار متفاوت خواهد بود. این علائم همچنین می توانند سال به سال، ماه به ماه و حتی روز به روز از نظر میزان شدت تغییر کنند. دو مورد از رایج ترین علائم MS خستگی و دشواری در راه رفتن است.

۱. خستگی مهمترین علامت بیماری MS است.

حدود ۸۰ درصد افراد مبتلا به ام اس خستگی را گزارش می کنند. خستگی که با بیماری ام اس اتفاق می افتد می تواند ناتوان کننده باشد و بر توانایی فرد مبتلا در محیط کار و انجام کارهای روزمره اش تأثیر بگذارد.

۲. مشکل در راه رفتن:

به دلایل مختلفی، مشکل در راه رفتن می تواند با بیماری MS همراه شود:

• بی حسی در پاها یا ران ها
• مشکل در حفظ تعادل
• ضعف عضلانی
• اسپاسم یا گرفتگی عضله
• مشکل بینایی
• مشکل در راه رفتن همچنین می تواند منجر به آسیب دیدگی در اثر زمین خوردن شود.
• درد حاد یا مزمن
• لرزش
• مسائل شناختی شامل مشکل در تمرکز، حافظه و یافتن کلمات مناسب
• این وضعیت همچنین می تواند منجر به اختلالات گفتاری شود.

علائم اولیه ام اس چیست؟

1. بی حسی و سوزن سوزن شدن که بر روی بازوها، پاها یا یک طرف صورت فرد احساس شود. این حس شبیه به سوزن سوزنی شدن پا است که هنگام خواب رفتن پا می توان احساس کرد. با این حال، آن خواب رفتن بدون دلیل مشخصی رخ می دهد.
2. تعادل نامناسب و ضعف پاها: فرد مبتلا ممکن است در هنگام راه رفتن یا انجام سایر فعالیت های بدنی تعادلش را از دست بدهد یا پاهایش دچار ضعف گردد.
3. مشکلات بینایی: دو بینی، تاری دید در یک چشم، یا از بین رفتن جزئی بینایی. این ها می توانند از علائم اولیه و شاخص MS باشند. همچنین ممکن است فرد درد در چشم هنگام حرکت را داشته باشد.
4. مشکلات یادگیری و حافظه: این بیماری می تواند تمرکز، برنامه ریزی، یادگیری، اولویت بندی و انجام چند کار را دشوار کند.

معمولا این علائم اولیه کاهش میل جنسی از بین می روند و بعداً مجددا برمی گردند. هرچند گاهی اوقات این علائم می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. حتی اگر این علائم بروز یابد، لزوما به این معنی نیست که فرد به MS مبتلا شده است.

• علامت لرمیت: فرد ممکن است هنگام حرکت دادن گردن خود احساسی مانند شوک الکتریکی را تجربه کند.
• تغییرات عاطفی و افسردگی: از بین بردن میلین و آسیب فیبرهای عصبی در مغز می تواند تغییرات عاطفی ایجاد کند.

 علائم با شیوع کمتر عبارتند از:

• سردرد
• از دست دادن شنوایی
• خارش
• مشکلات تنفسی یا تنفسی
• تشنج
• اختلالات گفتاری
• مشکلات بلع

همچنین خطر بالاتری برای این موارد وجود دارد:

• عفونت های دستگاه ادراری
• کاهش فعالیت و از دست دادن تحرک

تشخیص بیماری ام اس

پزشک نیاز به انجام معاینه عصبی، شرح حال بالینی و تجویز یک سری آزمایشات دیگر برای تشخیص ابتلا به ام اس دارد.

آزمایشات تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): استفاده از ماده حاجب با MRI به پزشك اجازه می دهد ضایعات فعال و غیرفعال را در سراسر مغز و نخاع فرد بررسی و تشخیص دهد.
• توموگرافی انسجام نوری (OCT):  OCT آزمایشی است که از لایه های عصبی پشت چشم فرد عکس می گیرد و می تواند نازک شدن اعصاب بینایی را ارزیابی کند.
• مایع مغزی نخاعی (با سوراخ کردن کمر): پزشک ممکن است برای یافتن ناهنجاری ها، در مایع نخاعی فرد به دنبال علائم مورد نظرش باشد. این آزمایش می تواند به تایید یا رد بیماری های عفونی کمک کند و همچنین می تواند برای جستجوی باندهای الیگوکلونال (OCB) مورد استفاده قرار گیرد، که می تواند در تشخیص زودهنگام MS موثر واقع شود.
• آزمایش خون: پزشکان آزمایش خون را برای کمک به تفکیک کردن سایر بیماری ها با علائم مشابه، تجویز می کنند.
• آزمون پتانسیل برانگیخته بینایی (VEP یا نوار چشم): این آزمایش به تحریک مسیرهای عصبی برای تجزیه و تحلیل فعالیت الکتریکی در مغز نیاز دارد. این دستگاه‌ نحوه ‌ی ارتباط سیستم بینایی با مغز را بررسی می کند و انجام آن با هیچ‌ یک از آزمایش‌های دیگر ممکن نیست. هدف از انجام این آزمایشات این است که اطلاعات کافی را در اختیار پزشک قرار دهد تا پزشک به کمک آن در صورت لزوم بهترین روش‌های درمانی را تجویز نماید و فرد را تحت نظر قرار دهد.

تشخیص MS نیاز به شواهدی از از بین رفتن میلین زدگی در زمان های مختلف در بیش از یک منطقه از مغز، نخاع یا اعصاب بینایی شخص دارد. تشخیص همچنین مستلزم رد سایر شرایطی است که علائم مشابه با این بیماری دارند دارند. بیماری های لایم، لوپوس و سندروم شوگرن تنها چند نمونه از بیماری های هستنند که علائم آن مشابه با ام اس می باشد.

انواع ام اس

بیماری مالتیپل اسکلروزیس براساس میزان شدت و دوره های عود به ۴ نوع تقسیم بندی می شود. هیچ دو فردی که ام اس دارند علائم و مشکلات کاملا شبیه به هم ندارند با این حال درک طبقه بندی و نوع ام اس می تواند به پزشکان کمک کنند تا پیش بینی کنند که شدت مشکل در آینده چگونه خواهد بود و چه نوع درمانی می تواند کمک کننده باشد.

1. سندروم ایزوله بالینی  (CIS)
2. عود کننده و فروکش یابنده (RRMS)
3. پیشرونده اولیه (PPMS)
4. پیشرونده ثانویه (SPMS)

۱. CIS:

یک مرحله قبل از شروع حملات شدید MS است که معمولا مقدمه ای برای آغاز بیماری ام اس است. این علائم به دلیل از بین رفتن میلین در CNS می باشد. اگرچه این اتفاق از ویژگی های ام اس است، اما برای تشخیص قطعی، دلیل کافی و قانع کننده ای نیست.

۲. MS-Relapsing-Remitting (RRMS):

نوع عود کننده و فروکش یابنده معمولا در زنان بیشتر از مردان مشاهده می گردد و علائم آن تا ۲۳ سالگی تشخیص داده می شود.

این نوع ام اس دارای ۲ دوره می باشد یک دوره عود یک دوره بهبود که به طور تناوبی رخ می دهند. دوره های عود کننده و بهبود قابل پیش بینی نیستند.

•  دوره عود :سیستم ایمنی میلین ها را تحت شدید ترین نوع حملات خود قرار می دهد و باعث بروز علائم شدیدی در فرد مبتلا می گردد.
•  دوره بهبود: به مرور بدن بخشی از میلین های آسیب دیده در مرحله عود را ترمیم می کند و علائم را بهبود می دهد. در طول دوره های بهبودی، علائم خفیف یا غایب هستند و پیشرفت بیماری وجود ندارد.

در حالت کلی این نوع از بیماری، پیشرونده است و به مرور زمان باعث وخیم شدن وضعیت بیمار می شود و کار بدن در ترمیم میلین های عصبی سخت تر می گردد. حدود ۸۵ درصد کسانیکه MS در آن ها تشخیص داده شده است ابتدا این نوع از بیماری را تجربه کرده اند.

۳. MS پیشرونده اولیه (PPMS):

 حدود ۱۵ درصد از افراد مبتلا به ام اس، دچار این نوع از بیماری می باشند.  اگر کسی مبتلا به MS پیشرونده اولیه (PPMS) باشد، عملکرد عصبی وی از زمان شروع علائم به تدریج و آرام آرام بدتر می شود و شامل دوره های عود و بهبود نمی شود. این نوع در زن و مرد به یک اندازه بروز می کند و با توجه به این که سرعت پیشرفت بیماری کم است، علائم آن نیز به آرامی بروز می یابند و وخیم می شوند. با این حال، دوره های کوتاه ثبات می توانند رخ دهند و اصطلاحات "فعال" و "غیر فعال" برای توصیف فعالیت بیماری استفاده می شود.

۴.  MS پیشرونده ثانویه (SPMS): 

MS پیشرونده ثانویه (SPMS) هنگامی اتفاق می افتد که RRMS به فرم پیشرونده تبدیل شود (یعنی فقط کسانی به این نوع مبتلا می شوند که ام اس پیشرونده اولیه داشته باشند). این نوع ممکن است علاوه بر ایجاد ناتوانی یا بدتر شدن تدریجی عملکرد های شخص، عود قابل ملاحظه ای نیز بروز دهد و حدود ۲۰ سال طول بکشد تا علائمش را به طور کامل بروز دهد.

چه عواملی باعث بیماری ام اس می شود؟

طی MS، لایه های محافظ میلین در اطراف رشته های عصبی آسیب می بینند. تصور می شود که این آسیب ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن باشد. محققان فکر می کنند ممکن است محرک های محیطی مانند ویروس ها یا سموم نیز بتوانند منجر به تحریک سیستم ایمنی علیه دستگاه عصبی گردند.

همانطور که سیستم ایمنی بدن به میلین ها حمله می کند، باعث بروز التهاب نیز می شود. که منجر به ایجاد بافت اسکار یا ضایعاتی در آن ناحیه می شود. التهاب و بافت اسکار سیگنال های بین مغز و سایر اعضای بدن را مختل می کند.

هنگامی که غلاف میلین از بین می رود یا در مناطق مختلف آسیب می بیند، جای زخم یا اسکلروز ایجاد می کند. پزشکان همچنین به این مناطق پلاک یا ضایعات می گویند. آنها عمدتا بر روی موارد زیر تأثیر می گذارند:

• ساقه مغز
• مخچه، که حرکت را هماهنگ کرده و تعادل را کنترل می کند.
• نخاع
• اعصاب بینایی
• ماده سفید در برخی مناطق مغز

 با ایجاد ضایعات بیشتر، رشته های عصبی می توانند شکسته یا آسیب ببینند. در نتیجه، تکانه های الکتریکی مغز به آرامی به سمت عصب هدف جریان نمی یابند. این بدان معناست که بدن نمی تواند عملکردهای خاصی را انجام دهد.

بیماری ام اس ارثی نیست، اما داشتن سابقه خانوادگی در پدر، مادر، یا خواهر و برادر مبتلا به ام اس خطر را برای ابتلا به آن کمی افزایش می دهد. دانشمندان برخی از ژن ها را شناسایی کرده اند که به نظر می رسد استعداد ابتلا به MS را افزایش می دهد. پیش بینی چگونگی پیشرفت MS در هر فرد تقریباً غیرممکن است.

فاکتورهای خطر برای ابتلا به MS

1. سن: بیشتر افراد در سنین ۲۰ تا ۴۰ سال تشخیص می داده می‌شوند.
2.  جنسیت: بیشتر اشکال ام اس در زنان ۲ برابر مردان است.
3.  عوامل ژنتیکی: استعداد ژنتیکی ممکن است توسط  ژن ها منتقل شود، اما دانشمندان معتقدند که برای ایجاد ام اس، حتی در افرادی که دارای ویژگی های ژنتیکی خاص هستند، یک محرک محیطی نیز لازم است.
4.  سیگار کشیدن: به نظر می رسد افرادی که سیگار می کشند بیشتر به ام اس مبتلا می شوند. آنها ضایعات و انقباض مغزی بیشتری نسبت به افراد غیر سیگاری دارند.
5.  عفونت ها: قرار گرفتن در معرض ویروس هایی مانند ویروس Epstein-Barr (EBV) یا مونونوکلئوز ممکن است خطر ابتلا به MS را در فرد افزایش دهد، اما تحقیقات نشان داده است که ارتباط مشخصی وجود ندارد. ویروس های دیگری که ممکن است نقش داشته باشند شامل ویروس تبخال انسانی نوع ۶ (HHV۶) و پنومونی مایکوپلاسما هستند.
6.  کمبود ویتامین D: بیماری ام اس در بین افرادی که کمتر در معرض تابش نور خورشید هستند، ایجاد می شود که برای بدن برای ایجاد ویتامین دی ضروری است.
7.  کمبود ویتامین B۱۲: بدن هنگام تولید میلین از ویتامین B استفاده می کند.  کمبود این ویتامین ممکن است خطر ابتلا به بیماری های عصبی مانند MS را افزایش دهد.
8. احتمالاً هیچ عامل منفردی برای بیماری MS وجود ندارد، اما عوامل متعددی ممکن است در این امر موثر باشند

درمان ام اس

با توسعه روش های درمانی بیماری (DMT)، مطالعات نتایج امیدوار کننده ای را نشان می دهد که می تواند پیشرفت بیماری را کند نماید. اما در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری MS در دسترس نیست، ولی گزینه های درمانی متعددی برای آن وجود دارد.

۱. دارو درمانی

درمان های اصلاح کننده بیماری: درمان های اصلاح کننده بیماری  برای کند کردن روند پیشرفت بیماری و کاهش میزان عود شما طراحی شده اند. داروهای اصلاح کننده بیماری RRMS توسط تزریق موادی مانند گلاتیرامر استات (کوپاکسون) و بتا اینترفرون ها می باشد که شامل:

• آونکس
• بتافرون
• اکستاویا
• پلگرید
• ربیف
• داروهای خوراکی برای RRMS شامل: دی متیل فومارات، فینگولیمود، تریفلونوماید، کلادریبین، دیروکسیمل فومارات، siponimod (میزانت)
• درمان های تزریق داخل وریدی RRMS شامل: ناتالیزوماب، میتوکسانترون، اکرلی زوماب
• در سال ۲۰۱۷، سازمان غذا و دارو (FDA) اولین DMT را برای افراد مبتلا به PPMS تصویب کرد. به این داروی تزریقی، اکرلیزوماب گفته می شود و همچنین می توان از آن برای درمان RRMS استفاده نمود.
• داروی دیگری به نام اوزانیمود اخیراً برای درمان CIS ، RRMS و SPMS تأیید شده است، اما به دلیل همه گیری COVID-۱۹ هنوز به بازار عرضه نشده است. داروهای MS موجود، مناسب هر فرد نیستند. از آنجا که علائم ام اس در افراد مختلف، متفاوت است، درمان آن به علائم خاص هر فرد بستگی دارد. 

عوارض جانبی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی شامل خطر بالاتر عفونت است. برخی از داروها همچنین ممکن است به کبد آسیب برسانند.

داروهایی برای تسکین علائم در هنگام شعله ور شدن

این داروها هنگامی که فرد دچار شعله ور شدن علائم می شود، مفید هستند و آنها دائماً به این داروها احتیاج نخواهند داشت.

 کورتیکواستروئیدها: اینها باعث کاهش التهاب و سرکوب سیستم ایمنی بدن می شوند. آنها می توانند شعله ور شدن حاد علائم را در انواع خاصی از MS درمان کنند. به عنوان مثال می توان متیل پردنیزولون اشاره کرد. اگر فرد بیش از حد از آنها استفاده کند می توانند عوارض جانبی داشته باشند و احتمالاً هیچ مزیت طولانی مدتی ندارند.

۲. فعالیت و ورزش

ورزش منظم برای سلامت جسمی و روانی مهم است، حتی اگر فرد ناتوان از انجام آن در حالت های روتین باشد. اگر حرکت بدنی برای وی دشوار باشد، شنا یا ورزش در استخر می تواند به او کمک کند همچنین برخی از کلاس های یوگا فقط برای مبتلایان به ام اس طراحی شده است.

۳. رژیم غذایی

یک رژیم غذایی متعادل، کم کالری و سرشار از مواد مغذی و فیبر به فرد کمک می کند سلامت کلی خود را مدیریت کند.

رژیم باید شامل مواردی مثل:

• انواع میوه ها
• سبزیجات
• منابع پروتئینی، مانند:
  • ماهی و مرغ بدون پوست
  • غلات کامل
  • و سایر منابع فیبر
  • آجیل، حبوبات
  • محصولات لبنی کم چرب
  • نوشیدن مقدار کافی آب و مایعات دیگر 

هرچه رژیم غذایی بهتر باشد، سلامت کلی بدن نیز بهتر خواهد بود. یعنی فرد در کوتاه مدت نه تنها احساس بهتری خواهد کرد، بلکه پایه و اساس آینده سالم را نیز بنیان خواهد گذاشت.

افراد مبتلا باید از مصرف چربی های اشباع شده، چربی ترانس، گوشت قرمز، غذاها و نوشیدنی های سرشار از قند، غذاهای سرشار از سدیم و غذاهای کاملاً فرآوری شده خودداری کنند.

سایر درمان ها

دیگر درمان های ام اس شامل موارد زیر است:

• ماساژ درمانی
• درمان های حمایتی
• طب سوزنی
• هیپنوتیزم 
• موزیک درمانی

کاهش علائم و عوارض  بیماری MS

 ۱. تغییرات رفتاری:

در صورت بروز مشکلات بینایی، پزشک ممکن است هر از گاهی به چشم ها استراحت یا محدود کردن زمان نمایش توصیه کند.  فرد مبتلا به ام اس ممکن است نیاز داشته باشد که هنگام خستگی استراحت کند و سرعت خود را یاد بگیرد تا بتواند فعالیت های خود را کامل انجام دهد.

۲.  مشکلات حرکتی و تعادل:

فیزیوتراپی و دستگاه های راه رفتن، مانند عصا، ممکن است کمک کنند. داروی دالفامپریدین (آمپیرا) نیز ممکن است مفید باشد.

۳.  لرزش:

ممکن است فرد برای کاهش لرزش از اندام های کمکی استفاده کند یا به اندام ها وزنه اضافه کند. داروها همچنین ممکن است به لرزش کمک کنند.

۴. خستگی:

استراحت کافی و پرهیز از گرما می تواند کمک کند.  فیزیوتراپی و کاردرمانی می تواند به مردم کمک کند تا روشهای راحت تری برای انجام کارها آموزش دهند. وسایل کمکی مانند اسکوتر حرکتی می توانند به صرفه جویی در مصرف انرژی کمک کنند. دارو یا مشاوره با بهبود خواب به تقویت انرژی کمک می کند.

۵. درد:

پزشک ممکن است داروهای ضد تشنج یا ضد اسپاسم  برای تسکین نورالژی سه قلو، درد شدیدی که صورت را تحت تأثیر قرار می دهد، تجویز کند. داروهای تسکین دهنده درد، مانند گاباپنتین، ممکن است به درد بدن کمک کنند. همچنین داروهایی برای تسکین درد و گرفتگی عضلات در بیماری ام اس وجود دارد.

۶. مشکلات مثانه و روده:

برخی از داروها و تغییرات غذایی می توانند به رفع این مشکلات کمک کنند.

 ۷. افسردگی:

یک پزشک ممکن است یک مهارکننده انتخابی جذب مجدد سروتونین را تجویز کند، زیرا این موارد نسبت به سایر داروهای ضد افسردگی کمتر باعث خستگی می شوند.

۸. تغییرات شناختی:

داروی دونپزیل، آلزایمر، ممکن است به برخی از افراد کمک کند.

امید به زندگی در افراد مبتلا به ام اس چقدر است؟

امید به زندگی در افراد مبتلا به ام اس حدود ۷.۵ سال کمتر از افرد دیگر است. خبر خوب این می باشد که امید به زندگی در مبتلایان به ام اس در حال افزایش است. حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مبتلایان به ام اس تنها ۱۰ سال پس از تشخیص بیماری، دچار حملات شدید و نادر و در نهایت ناتوانی یا معلولیت می شوند. گاهی اوقات این بیماری MS خوش خیم نامیده می شود.

عوارض این بیماری چیست؟

عوارض این بیماری می توانند شامل موارد زیر باشند:

• معلولیت ها (که با افزایش سن بروز می کنند)
• عدم حفظ تعادل
• شکستگی های متعدد (که در صورت داشتن پوکی یا آرتروز استخوان بدتر می شود)
• خستگی های دائمی
• افسردگی
• اضطراب
• و درجاتی از اختلال شناختی