تنبلی چشم کودکان (آمبلیوپی)
آمبلیوپی، که به آن "تنبلی چشم" نیز گفته می شود، هنگامی اتفاق می افتد که تمرکز مغز روی یک چشم باشد. این بیماری به طور معمول از نوزادی یا اوایل کودکی آغاز می شود. تنبلی چشم (آمبلیوپی) باعث کاهش دید در یک چشم می گردد. آمبلیوپی شایع ترین علت مشکل بینایی در کودکان است. چنان که از هر ۱۰۰ کودک، ۲ تا ۳ کودک را درگیر می کند. تنبلی چشم اگر به موقع درمان شود، اغلب می توان آن را اصلاح و درمان نمود. در صورت عدم درمان آن، آمبلیوپی می تواند به طور دائمی، بینایی و درک عمق را مختل کند.
این وضعیت اغلب در خانواده ها وجود دارد و می توان گفت جنبه ارثی دارد. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر یک کودک به این بیماری مبتلا شوند، احتمال ابتلا به آمبلیوپی در او بیشتر خواهد بود.
انواع تنبلی چشم کودکان
سه نوع کلی از آمبلیوپی وجود دارد:
۱. آمبلیوپی انکساری:
این شکل از آمبلیوپی ممکن است زمانی ایجاد گردد که بین دو چشم اختلاف تمرکز وجود داشته باشد. این حالت ممکن است به دلیل شرایطی مانند آستیگماتیسم، دور بینی (هیپروپی) یا نزدیک بینی (میوپی) و پیر چشمی ایجاد شود. مغز فقط با چشم قوی می تواند بیند و در نتیجه، بینایی در چشم ضعیف تر تکمل نمی یابند. در برخی موارد، ممکن است بینایی در هر دو چشم به درستی متمرکز نشود. از آنجا که هیچ علامت قابل مشاهده ای از این نوع آمبلیوپی وجود ندارد، و ممکن است کودک متوجه نشود که مشکلی وجود دارد، این وضعیت اغلب تا زمان آزمایش بینایی و غربالگری کودک قابل تشخیص نیست.
۲. استرابیسم آمبلیوپی (انحراف چشم):
این شکل از آمبلیوپی ممکن است هنگامی اتفاق بیفتد که چشم ها به درستی تراز نباشند و یک چشم از محور اصلی به سمت خارج یا داخل برود. یعنی در حالی که یک چشم مستقیماً به سمت جلو نگاه می کند چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا و یا پایین چرخیده باشد. استرابیسم و آمبلیوپی بین ۲ تا ۴ درصد از جمعیت کودکان را تحت تأثیر قرار می دهند.
۳. آمبلیوپی عدم شفافیت مسیر بینایی:
این شکل از آمبلیوپی ممکن است هنگامی ایجاد شود که در یک یا هر دو چشم کودک آب مروارید وجود داشته باشد که بینایی او را مختل کند. آب مروارید در کودکان نادر است اما ممکن است حالت ارثی و خانوادگی داشته باشد. آب مروارید ممکن است در بدو تولد، اندکی پس از تولد یا در اثر ضربه، در اثر استفاده از استروئید یا ابتلا به سایر بیماری های دوران کودکی ایجاد شود.
پزشکان اکیدا توصیه می کنند که کودکان مبتلا به تنبلی چشم را حتما تا قبل از ۷ سالگی معالجه کنید. هرچند که بعضی از متخصصین فعال در حوزه بینایی و چشم پزشکی اعتقاد دارند که برای داشتن بهترین نتیجه ممکن، بهتر است که درمان از قبل از ۵ سالگی کودک مبتلا آغاز شود و در آن سن بینایی را به حالت طبیعی برگرداند.
علائم آمبلیوپی چیست؟
علائم آمبلیوپی معمولاً قابل توجه نیستند. در اکثر مواقع امکان دارد کودک شیرخوار باشد و هنوز توانایی حرف زدن را کسب نکرده باشد و یا متوجه اختلال بینایی خود نباشد. بنابراین والدین یا معلمان وی باید به علائم او نهایت توجه را داشته باشند. آن ها ممکن است یکی از علائم زیر را مشاهده کنند:
- داشتن چشم های ناهمگون و دارای انحراف (استرابیسم)
- مشکل در بینایی و تشخیص
- کج کردن یا چرخاندن سر برای داشتن دید بهتر
- بستن یا نیمه باز نگه داشتن چشم برای داشتن دید بهتر و واضح تر
از آنجا که چشمی که دچار آمبلیوپی نشده باشد بینایی بسیار خوبی دارد، معمولاً هیچ علائم واضح و مشخصی را از خود بروز نمی دهد. بنابراین آمبلیوپی اغلب در طی یک معاینه و غربالگری معمول بینایی کشف می شود.
چه عواملی باعث آمبلیوپی می شوند؟
آمبلیوپی زمانی اتفاق می افتد که یک چشم بهتر از چشم دیگر ببیند و مغز، تصاویر تار فرستاده شده از چشم دیگر را نادیده بگیرد. در این صورت ارتباطات بین مغز با چشمی که تصاویر درستی را ارسال می کند قوی تر و ارتباطات بین آن با چشم مشکل دار ضعیف می شود و کاهش می یابد.
چه عوامل و مشکل هایی باعث آمبلیوپی می شود؟
تنبلی چشم به دلیل بینایی غیرطبیعی در اوایل زندگی ایجاد می شود که مسیرهای عصبی بین یک لایه نازک از بافت شبکیه در پشت چشم و مغز را تغییر می دهد. چشم ضعیف سیگنال های دیداری کمتری را دریافت می کند. در نهایت، توانایی کار چشم ها نسبت به هم کاهش می یابد و مغز پیام های ورودی چشم ضعیف را سرکوب می کند یا نادیده می گیرد. هر چیزی که بینایی کودک را تاری کند یا باعث عبور یا از بین رفتن چشم شود ، می تواند باعث تنبلی چشم شود. علل شایع این بیماری عبارت است از:
عدم تعادل عضلات (استرابیسم آمبلیوپی):
شایع ترین علت تنبلی چشم، عدم تعادل در ماهیچه هایی است که چشم ها را کنترل می کنند. این عدم تعادل می تواند باعث ضربدری یا معکوس شدن چشم ها شود و از همکاری آن ها با یکدیگر جلوگیری می کند.
تفاوت در وضوح دید بین چشم ها (آمبلیوپی انکساری):
تفاوت چشمگیر بین نمره های بینایی در هر چشم که اغلب به دلیل دور بینی ایجاد می شود. اما گاهی به دلیل نزدیک بینی یا ناهمواری و انحنای سطح چشم (آستیگماتیسم) ممکن است تنبلی چشم ایجاد شود. به طور معمول از عینک یا لنز تماسی برای اصلاح مشکلات انکساری استفاده می شود. در بعضی از کودکان تنبلی چشم ناشی از ترکیبی از استرابیسم و مشکلات انکساری می باشد.
محرومیت:
ایجاد یک مشکل در یک چشم (مانند یک ظهور منطقه کدر در عدسی چشم (آب مروارید)) می تواند دید واضح را در آن چشم محدود کند. آمبلیوپی محرومیت در دوران نوزادی جهت جلوگیری از افت دائمی بینایی نیاز به درمان فوری دارد. این نوع از بیماری، اغلب شدیدترین نوع آمبلیوپی است.
عوامل خطر ساز
عوامل مرتبط با افزایش احتمال خطر تنبلی چشم عبارت اند از:
- تولد زودرس
- اندازه کوچک و وزن کم در هنگام تولد
- داشتن سابقه خانوادگی تنبلی چشم
- ناتوانی در رشد
عوارض
تنبلی چشم درمان نشده می تواند باعث از بین رفتن دائمی بینایی شود.
تشخیص تنبلی چشم کودکان
چشم پزشک ابتدا معاینه چشم را انجام می دهد و از نظر سلامت چشم، انحراف چشم، اختلاف دید بین چشم ها یا ضعف بینایی در هر دو چشم اطمینان حاصل می کند و در صورت نیاز، قطره های مخصوصی را برای چشم تجویز می کند. روشی که برای آزمایش بینایی استفاده می شود به سن کودک و مرحله رشد او بستگی دارد:
کودکان ۰ تا ۳ سال: برای تشخیص آب مروارید در کودکان می توان از دستگاه های دارای قدرت بزرگنمایی استفاده کرد. آزمایشات دیگر می توانند توانایی نوزاد یا کودک نوپا را در ثابت نگه داشتن نگاه و دنبال کردن یک شیئ در حال حرکت ارزیابی کند.
کودکان ۳ سال به بالا: آزمایشاتی وجود دارد که با استفاده از تصاویر یا حروف می تواند بینایی کودک را ارزیابی کند. هر چشم به نوبه خود پوشیده می گردد تا چشم دیگر مورد آزمایش قرار گیرد.
درمان تنبلی چشم کودک
مهم ترین مطلب این است که درمان تنبلی چشم در اسرع وقت در دوران کودکی، زمانی که اتصالات پیچیده بین چشم و مغز در حال شکل گیری است، شروع شود. بهترین نتایج زمانی اتفاق می افتد که درمان قبل از ۷ سالگی شروع شود، اگرچه نیمی از کودکان بین ۷ تا ۱۷ سال به درمان پاسخ می دهند. گزینه های درمانی تنبلی چشم و میزان تأثیر آن بر بینایی کودک بستگی دارد. پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- عینک اصلاحی یا لنزهای تماسی: این وسایل می توانند مشکلاتی مانند نزدیک بینی، دور بینی یا آستیگماتیسم را که منجر به تنبلی چشم می شود، اصلاح کنند.
- فیلترهای بانگرتر: این فیلتر مخصوص بر روی عدسی چشم سالم قرار می گیرد.
- قطره چشمی: قطره چشمی به نام آتروپین (ایزوپتو آتروپین) یک عامل آنتی کولینرژیک است که عملکرد آن مسدود کردن استیل کولین است که عضلات جسم مژگانی را فلج می کند و باعث گشاد شدن مردمک چشم می شود. معمولاً برای استفاده در آخر هفته یا به طور روزانه تجویز می شود. عوارض جانبی این دارو شامل حساسیت به نور و تحریک چشم است.
- عمل جراحی: کودک شما ممکن است به افتادگی پلک یا آب مروارید دچار شود. این حالت باعث بروز نوع محرومیت آمبلیوپی می گردد و کودک نیاز به عمل جراحی چشم خواهد داشت. اگر چشمان کودک شما همچنان با استفاده از عینک مناسب به حالت ضربدری در می آید یا از هم دیگر دور می شوند، ممکن است علاوه بر سایر درمان های تنبلی چشم، پزشک جراحی ترمیمی را برای تراز کردن چشم نیز توصیه کند.
- درمان های مبتنی بر فعالیت: انجام فعالیت هایی مانند کشیدن نقاشی، حل معما یا انجام بازی های رایانه ای می تواند موثر واقع شود. هنوز اثربخشی افزودن این فعالیت ها به سایر روش های درمانی اثبات نشده است. تحقیقات در مورد روش های درمانی جدید ادامه دارد.
در اکثر کودکان مبتلا به تنبلی چشم، درمان مناسب بین چند هفته تا چند ماه باعث بهبود بینایی می شود. درمان ممکن است از شش ماه تا دو سال نیز طول بکشد.
درواقع بسیار مهم است که کودک شما از نظر عود تنبلی چشم به طور مداوم و منظم چک آپ شود. عود تنبلی ممکن است در ۲۵ درصد از کودکان مبتلا به این بیماری رخ دهد. اگر تنبلی چشم عود کند، درمان باید دوباره از سر گرفته شود.
