آزمایش پتاسیم خون

از آزمایش خون پتاسیم برای تشخیص سطح غیر طبیعی پتاسیم، از جمله پتاسیم بالا (هیپرکالمی) و پتاسیم کم (هیپوکالمی) استفاده می شود. که اغلب به عنوان بخشی از یک صفحه الکترولیت یا صفحه متابولیک اساسی برای یک معاینه روتین سلامتی برای بررسی نرمال بودن سطح پتاسیم و سدیم خون استفاده می شود.

یکی از رایج ترین بررسی ها در آزمایش خون، سنجش سطح سدیم (Sodium) و پتاسیم (Potassium) سرمی است. ما در این متن در مورد چگونگی انجام و اهداف آزمایش پتاسیم  وتفسیر نتایج آن می پردازیم.

پتاسیم چیست؟

پتاسیم، یک ماده معدنی ارزشمند و یکی از انواع ترکیبات الکترولیتی بوده که سطوح طبیعی آن برای عملکرد طبیعی بدن و سلول ها ضروری است. وجود پتاسیم در بدن، همچنین به موارد زیر کمک می کند:

• کمک به حفظ ارتباط مابین ماهیچه ها و اعصاب، کمک به انقباض عضلات
• کمک به به انتقال مواد مغذی به داخل سلول ها و همچنین دفع مواد زائد به خارج از سلول
• تنظیم ضربان قلب
• تنظیم اسیدیته (ph) بدن و ...

علت انجام آزمایش پتاسیم

آزمایش خون پتاسیم، که به اختصار به آن K گفته می شود، همانند آزمایش سدیم، بخشی از پانل متابولیک و یا پانل الکترولیت پایه بوده که با هدف بررسی سطح ها الکترولیت ها و برخی مواد دیگر طراحی شده اند. این آزمایش به طور معمول برای بررسی سطح پتاسیم و در شرایط زیر توسط پزشک درخواست می شود: 

• بررسی روتین پزشکی
• وجود بیماری هایی همچون مشکلات مرتبط با قلب، بیماری های کلیوی و یا فشار خون بالا 
• شک به کتواسیدوز دیابتی (یکی از عوارض جدی دیابت که تهدیدکننده حیات بوده و می تواند منجر به کما و مرگ فرد شود. این مشکل در اثر تولید بیش از حد مواد کتونی در پی متابولیسم چربی ها به جای گلوکوز ایجاد می شود)
• شک به آلکالوز (قلیایی شدن بدن در اثر عوامل مختلفی همچون استفراغ بیش از حد)
• شک به عدم تعادل سطح الکترولیت ها یا عدم تعادل اسید و باز (pH) (اسیدوز یا آلکالوز)
• وجود علائم هشداردهنده عدم تعادل در سطح پتاسیم همچون ضعف عضلانی، ضربان قلب نامنظم (آریتمی قلبی) و ...
• ارزیابی تاثیرات داروهای مدر (ادرار آور) و ...

شرایط انجام آزمایش پتاسیم

نمونه خون مورد نیاز در آزمایشگاه از طریق ورید (سیاهرگ) گرفته و در لوله مخصوص جمع آوری می شود. این آزمایش خطرات یا عوارض جانبی کمی را به همراه دارد و تنها عارضه معمول در پی انجام آن، سوزش، درد و کبودی مختصر در محل نمونه گیری و در مواردی احساس ضعف و سرگیجه خفیف است. بررسی سطح پتاسیم خون، نیازی به آماده سازی قبلی و ناشتا بودن ندارد و در هر زمان قابل انجام است. 

تفسیر نتایج آزمایش پتاسیم

اگرچه محدوده طبیعی، بسته به کیت های هر آزمایشگاه ممکن است متفاوت باشند اما به طور معمول محدوده بین ۳.۷ تا ۵.۲۰ میلی اکی والان در لیتر (mEq/L) به عنوان سطح طبیعی پتاسیم خون در نظر گرفته می شود.

• اگر سطح پتاسیم بالاتر از حد طبیعی گزارش شود، به آن هاپیرکالمی گفته می شود.
• اگر سطح پتاسیم پاینتر از نرمال باشد نیز با عنوان هیپوکالمی شناخته می شود.

توجه به این نکته ضروری است که  به دلیل وظایف مهم پتاسیم در بدن، حتی کمی نوسان در محدوده طبیعی آن، می تواند با عوارض جبران ناپذیر و جدی همراه باشد. به علاوه باید در نظر داشت که این آزمایش در مواردی ممکن است با خطا همراه بوده و بنابراین در صورت غیرطبیعی گزارش شدن سطح پتاسیم، تکرار نمونه گیری برای ارزیابی مجدد نتیجه، الزامی است.

افزایش سطح پتاسیم خون (هاپیرکالمی )

هایپرکالمی به افزایش سطح پتاسیم سرمی اشاره دارد که به طور معمول، بنا به این دلایل رخ می دهد: 

• نارسایی حاد یا مزمن کلیه که شایع ترین علت افزایش پتاسیم خون است.
• تخریب گلبول های قرمز در پی نمونه گیری نامناسب، آسیب دیدگی شدید یا سوختگی های وسیع
• دریافت پتاسیم بیش از حد از طریق رژیم غذایی
• آسیب به بافت های بدن و تخریب آن ها
• درمان با مایعات داخل وریدی (IV)
• تزریق و دریافت خون
• عفونت ها
• اسیدوز تنفسی و یا متابولیک (اسیدی شدن بدن)
• کمبود آب بدن
• دیابت نوع ۱
• رابدومیولیز (بیماری تخریب عضلات که اغلب مربوط به مصرف مواد مخدر و الکل بوده و یا در پی ضربه به عضلات ایجاد می شود)
• در موارد نادر، بیماری آدیسون (بیماری است که در اثر پایین بودن هورمون های غدد فوق کلیه ایجاد شده و به عنوان نارسایی فوق کلیه نیز شناخته می شود)
• مصرف برخی داروها مانند داروهای خاصی از جمله مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (مانند کاپتوپریل، آنالاپریل)، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)، مسدود کننده های بتا (مانند پروپرانولول و آتنولول)، مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین (ARB) و دیورتیک های محافظ پتاسیم (مانند اسپیرونولاکتون، آمیلوراید و تریامترن).

علائم هایپرکالمی

رایج ترین نشانه هایی که در پی افزایش سطح پتاسیم سرمی می توان آن ها را مشاهده کرد، عبارتند از: 

• احساس خستگی یا ضعف
• احساس بی حسی یا سوزن سوزن شدن، ضعف عضلانی، فلج ناگهانی
• حالت تهوع یا استفراغ
• مشکل در تنفس
• احساس درد در  قفسه سینه.
• تپش قلب یا ضربان قلب نامنظم.

پایین بودن پتاسیم خون (هیپوکالمی)

سطوح پایین پتاسیم خون که به نام هیپوکالمی شناخته می شود، می تواند ناشی از چنین مشکلاتی باشد:

• دیابت (ممکن است پس از مصرف انسولین، سطح پتاسیم کاهش یابد، به ویژه اگر دیابت  به خوبی مدیریت نشده باشد)
• از دست دادن بیش از حد پتاسیم در پی اسهال حاد یا مزمن یا استفراغ
• عدم دریافت میزان کافی از پتاسیم از طریق رژیم غذایی
• بیماری مزمن کلیوی، تنگی شریان کلیوی
• مصرف بیش از حد استامینوفن
• مصرف بیش از حد مسهل ها یا ملین ها
• کمبود اسیدفولیک (اسید فولیک یکی از ویتامین های گروه B است)
• سندرم کوشینگ
• هایپرآلدوسترونیسم (بالا بودن سطح هورمون آلدوسترون)
• مصرف برخی داروها مانند داروهای مدر (هیدروکلروتیازید، فوروزماید و اینداپامید) کورتیکواستروئیدها، آگونیست های بتا آدرنرژیک (مانند ایزوپروترنول)، آنتاگونیست های آلفا آدرنرژیک (مانند کلونیدین)، بعضی از انواع آنتی بیوتیک ها (مانند جنتامایسین و کاربنی سیلین) و داروی ضد قارچ آمفوتریسین بی.

علائم هیپوکالمی

پتاسیم پایین تر از حد طبیعی، ممکن است منجر به بروز چنین علامت هایی در افراد شود: 

• احساس ضعف، خستگی یا انرژی کمتر از حد معمول
• سردرد
• نفخ و یبوست
• گرفتگی، ضعف، درد و سفتی عضلات
• سوزن سوزن شدن و بی حسی در اندام ها
• مشکلات تنفسی همچون تنگی نفس
• تغییرات خلق و خوی و خستگی ذهنی
• تپش قلب یا ضربان قلب نامنظم.