آیا شیمی درمانی درد دارد؟

یکی از پر تکرارترین سوالاتی که برای کیس های انجام شیمی درمانی طی جلسات به وجود می آید این است که: شیمی درمانی چقدر دردناک است؟ این یک سوال کاملا قابل انتظار است که با توجه به انبوه تصاویری که از تلویزیون و فیلم ها در مورد راه های درمان سرطان به ذهن افراد خطور می کند. در پاسخ به این سوال باید بگوییم بله. شیمی درمانی می تواند باعث ناراحتی و حتی گاهی درد شود. با این حال لازم است به یاد داشته باشیم که پیش بینی ما از آنچه که اتفاق می افتد می تواند باعث اضطراب و پریشانی گردد و فقط درک ما از درد و ناراحتی طی این روش درمانی را افزایش می دهد. 

چرا درد حین شیمی درمانی به وجود می آید؟

درد ممکن است حین هر نوع درمانی در بدن ایجاد شود. البته همه افراد آن را به طور یکسان تجربه نخواهند کرد. عوارض جانبی همچون درد، ممکن است در هر زمان (بلافاصله بعد یا چند روز یا چند هفته) پس از شیمی درمانی به وجود بیاید. بیشتر این دردها به خودی خود از بین می روند یا قابل تسکین هستند. با این حال برخی از دردها و ناراحتی ها ممکن است به مدت طولانی ادامه داشته باشند. بیایید نگاهی عینی به مواردی که انتظار می رود در یک جلسه شیمی درمانی باعث ایجاد درد شوند داشته باشیم.

چه عواملی باعث ایجاد درد حین یا بعد از شیمی درمانی می شوند؟

مواردی که منجر به ایجاد دردهای شدید یا خفیف حین شیمی درمانی یا بعد از آن می شوند عبارت هستند از:

۱. قرار دادن کاتتر داخل وریدی

در ابتدا لازم است دسترسی وریدی (IV) به رگ های فرد تحت درمان ایجاد شود. طی این مرحله درد کمی احساس خواهد شد. اگر روند شیمی درمانی به صورت داخل وریدی انجام شود، ممکن است یک سوزش جزئی احساس گردد. به دنبال آن احتمال دارد که مقداری درد و ناراحتی به دلیل وارد شدن سوزن و یک لوله نازک و انعطاف پذیر به داخل پوست (که کاتتر نامیده می شود برای باز کردن رگ، تجربه شود. این سوزن در بازو باقی نمی ماند بلکه فقط برای هدایت کاتتر در محل وجود دارد.

پس از برداشتن سوزن، داروها می توانند مستقیماً به جریان خون فرد وارد شوند. اگر فرد در اثر هر دردی که احساس می کند عصبی می شود، می تواند از پزشک خود بخواهد که از داروهای بی حس کننده برای او استفاده نماید. این داروها که شامل آمپول، پتچ و کرم های بی حس کننده هستند، می توانند حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در محل ورود سوزن و دارو نگه داشته شوند.

در بیشتر موارد، افرادی که تحت شیمی درمانی IV قرار دارند درد کمی را تجربه می کنند.

۲. درد حین ورود دستگاه های هدایت کننده

بعضی از انواع درمان وریدی به گزینه های طولانی مدت مانند لاین پورت a-cath یا PICC نیاز دارند. این موارد به داخل ورید وارد می شوند و می توان چند وقت در آن جا باقی بمانند. به این ترتیب، لازم نیست که سوزن پس از هر جلسه شیمی درمانی از بدن خارج شود. میزان ماندگاری کات پورت بیش تر از دو گزینه دیگر است و به بی حس کننده موضعی نیاز دارد. بعد از ۳۰ دقیقه در اطراف ناحیه ای که وارد شده است، ممکن است احساس درد و تورم ایجاد شود.

۳. درد در هنگام تزریق

روند شیمی درمانی اصلی معمولاً بدون درد است. برخی از داروهای شیمیایی ممکن است با وارد شدن به ورید، سوزش جزئی ایجاد کنند. اما این سوزش معمولاً جزئی است و با پیشرفت تزریق، تسکین داده می شود. اگر IV در دست یا مچ دست فرد انجام شود، ممکن است احساس سوزش کند. این سوزش از بازو تا بالای دست امتداد خواهد داشت. این ناراحتی کاملا طبیعی است و در نهایت حل خواهد شد. اگر در طول جلسه احساس درد یا ناراحتی واقعی داشتید، به پرستار شیمی درمانی خود اطلاع دهید.

۴. درد حین خوابیدن یا نشستن در برخی موارد

در بعضی موارد، محل سرطان می تواند نشستن یا خوابیدن در یک مکان را برای مدت طولانی دشوار کند. اگر اخیراً جراحی کرده باشید، این مورد می تواند کمی آزار دهنده باشد. در صورت بروز این مشکل، پزشک می تواند داروهایی را برای تسکین درد تجویز کند.

۵. احساس درد پس از اثرات شیمی درمانی

در روزها و هفته های پس از انجام شیمی درمانی، ممکن است برخی از عوارض جانبی ناخوشایند مربوط به داروهای تجویز شده تجربه شوند. برخی از رایج ترین این عارضه ها عبارت هستند از:

• ایجاد زخم هایی در داخل و اطراف دهان
• استفراغ
• اسهال
• نوروپاتی محیطی (بی حسی و درد ناشی از آسیب به سلول های عصبی)
• درد عمیق در پاها و بازوها (اغلب در اثر دریافت داروهایی مانند تاکسول تجربه می شود)

با پیشرفت دوره درمان، بسیاری از این علائم می توانند با دارو برطرف شوند و یا کاهش یابند.

۶. درد ناشی از مصرف دارو

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند عوارض جانبی دردناکی مانند درد در عضلات و مفاصل، سردرد و دردهای معده ایجاد کنند. این درد ممکن است به دلیل سوزش، بی حسی، سوزن سوزن شدن یا دردهای تیر کشنده در دست و پا احساس شود (که آسیب عصب محیطی نامیده می شود). این نوع درد می تواند پس از پایان درمان تا مدت طولانی ادامه یابد. پزشک درمانگر به افراد تحت درمان خواهند گفت که برای تسکین دردشان از چه داروهایی استفاده کنند.

۷. خارج شدن دارو از مسیر مورد نظر

احتمال کمی وجود دارد که داروهای شیمی درمانی از رگ بیرون بزنند و به بافت های اطراف نشت کنند. به این عمل برون ریزی گفته می شود. برخی از داروهای شیمی درمانی باعث تحریک بافت ها می شوند. به این داروها وزیسانت گفته می شود. در برخی موارد، داروهای شیمی درمانی که از رگ نشت می کنند، می توانند به پوست و بافت نرم اطراف آن آسیب جدی وارد نمایند. البته که تیم درمانی کاملا مراحل درمان را تحت نظر و کنترل خود دارند تا چنین اتفاقاتی رخ ندهد. در صورت بروز قرمزی، تورم، درد، سوزش یا التهاب در محل تزریق باید پزشک را در جریان قرار داد.

۸. درد در دهان

فرد تحت درمان ممکن است در دهان، گلو یا لثه خود دچار زخم های دردناک یا عفونت شود. مراقبت منظم از دهان می تواند به جلوگیری از زخم دهان کمک کرده و احتمال عفونت را کاهش دهد. برخی از افراد ممکن است نیاز به مصرف داروهای ضد درد داشته باشند.

۹. ملتهب شدن غشاهای مخاطی

غشاهای مخاطی بسیاری از اندام های بدن را (از دهان گرفته تا راست روده و واژن) پوشش می دهند. شیمی درمانی می تواند به سلول های این غشای مخاطی آسیب برساند. بنابراین آن ها ملتهب می شوند (بیماری به نام موکوزیت). این التهاب می تواند منجر به ایجاد زخم های دردناک، خونریزی و عفونت گردد. موکوزیت معمولاً موقتی است و چند هفته پس از شیمی درمانی از بین می رود.

۱۰. بلع دشوار یا دردناک

سوزش معده یا درد در قسمت فوقانی شکم باید به پزشک یا تیم مراقبت های بهداشتی گزارش شود. درد ناشی از التهاب مری (که ازوفاژیت نامیده می شود) می تواند بر غذا خوردن فرد بیمار تأثیر بگذارد. اگر وی در بلع مشکل دارد و یا بلعیدن برایش دردناک است، ممکن است لازم باشد غذای مصرفی اش برای مدتی تغییر کند یا داروهای تسکین دهنده درد استفاده نماید.

کلام آخر

افرادی که قرار است تحت درمان به روش شیمی درمانی قرار بگیرند، ممکن است نگران تجربه درد حین این پروسه باشند. اما تحمل بسیاری از دردهای حاصل از این روش که امروزه انجام می شود نسبت به گذشته آسان تر است. همچنین تیم مراقبت های پزشکی که برای آن ها در نظر گرفته شده، برای کمک به جلوگیری از عوارض جانبی و درد حین درمان تلاش خواهند کرد. درد ناشی از شیمی درمانی عمدتا به نوع دارو، دوز آن، نحوه انتقال آن به بدن، آستانه تحمل فرد و سلامت کلی او بستگی دارد.