سرطان چیست ؟ (علائم، تشخیص و درمان )
قطعا تا الان بسیار نام "سرطان" را شنیده اید. سرطان ها انواع مختلفی دارند و بسیار شایع هستند. اما چگونه سرطان به وجود می آید؟ به طور کلی سرطان به معنای تکثیر کنترل نشده سلول های غیر طبیعی در بدن می باشد. وقتی مکانیسم کنترل طبیعی بدن متوقف یا دچار اختلال شود، سرطان به وجود می آید. طی این اختلال، سلول های قدیمی و فرسوده بدن نمی میرند و در عوض از کنترل خارج می شوند و شروع به تکثیر سلول های جدید و غیر طبیعی می کنند. این سلول های اضافی ممکن است توده ای از بافت را تشکیل دهند که تومور نامیده می شود. برخی از سرطان ها، مانند سرطان خون، تومور ایجاد نمی کنند.
سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) می گوید، سرطان دومین علت اصلی مرگ مردم در سراسر دنیا می باشد. تقسیم غیرقابل کنترل سلول ها و توانایی نفوذ و از بین بردن بافت طبیعی بدن توسط آن ها، از ویژگی های شاخص سرطان ها می باشد. سرطان اغلب توانایی پخش شدن در سراسر بدن انسان را دارد. هر چند که علم در حیطه سرطان و کنترل و درمان آن بسیار پیشرفت کرده است. نتیجه این پیشرفت های در حال گسترش، افزایش میزان بقا و امید به زندگی مبتلایان می باشد.
شایع ترین انواع سرطان کدامند؟
سرطان ممکن است در هر نقطه از بدن رخ دهد. در زنان، سرطان پستان و در مردان، سرطان پروستات از شایع ترین انواع سرطان می باشد. سرطان ریه و سرطان روده بزرگ، هم مردان و هم زنان را تحت تأثیر قرار می دهد. به طور کلی ۵ دسته اصلی از سرطان در انسان وجود دارد:
- سرطان در پوست یا بافت هایی که اندام های داخلی را پوشانده اند.
- سارکوم در استخوان، غضروف، چربی، عضله یا سایر بافت های همبند.
- سرطان خون که از خون و مغز استخوان شروع می شود.
- لنفوم یا سرطان غدد لنفاوی که از سیستم ایمنی بدن شروع می شود.
- سرطان های سیستم عصبی مرکزی که در مغز و نخاع ایجاد می شوند.
علت ایجاد سرطان چیست؟
سرطان در اثر تغییر (جهش) DNA در سلول ها ایجاد می شود. DNA مملو از ژن ها می باشد. هر یک از ژن ها حاوی مجموعه ای از دستورالعمل ها اند که به سلول می گوید چه کارهایی را باید انجام دهد و همچنین چگونه رشد و تقسیم کند. خطاهای موجود در این دستورالعمل ها باعث می شود سلول عملکرد طبیعی خود را متوقف کند و به سمت سرطانی شدن برود.
علائم کلی سرطان ها چیست؟
علائم و نشانه های ناشی از سرطان بسته به اینکه کدام بخش از بدن تحت تأثیر قرار گرفته باشد متفاوت خواهد بود. برخی از علائم و نشانه های عمومی (و نه خاص) مرتبط با سرطان، شامل موارد زیر است:
- خستگی
- توده یا ناحیه ای ضخیم که در زیر پوست احساس می شود
- تغییر وزن، از جمله کاهش یا افزایش ناخواسته
- تغییرات پوستی. مانند زردی، تیره شدن یا قرمزی پوست، زخم هایی که بهبود نمی یابند یا تغییر در خال های موجود بر صورت و بدن
- تغییر در روند روتین عملکرد روده یا مثانه (مدفوع و ادرار کردن)
- سرفه مداوم یا مشکل در تنفس
- مشکل در بلعیدن آب، غذا و آب دهان
- گرفتگی صدا
- سو هاضمه یا ناراحتی مداوم بعد از غذا خوردن
- درد مداوم و غیر قابل توضیح در عضلات یا مفاصل
- تب مداوم و بدون دلیل یا تعریق شبانه
- خونریزی یا کبودی بدون دلیل
سرطان چگونه تشخیص داده می شود؟
برای کمک به مردم در پیشگیری از سرطان یا تشخیص به موقع وجود سرطان در بدنشان، باید دانست که سرطان ها در چه گروه هایی، در کجا، در چه سنی و چگونه تشخیص داده می شوند. با توجه به روش های مختلف موجود برای انجام انواع آزمایشات غربالگری سرطان، بهتر است با پزشک مشورت شود.
انجام آزمایش های غربالگری توصیه شده می تواند از سرطان های روده بزرگ و دهانه رحم جلوگیری کند. غربالگری برای بزرگسالانی که در معرض خطر هستند نیز می تواند سرطان های پستان، دهانه رحم و روده بزرگ را نیز در اوایل ابتلا که درمان بهترین نتیجه را دارد، تشخیص دهد.
پزشکان ممکن است از یک یا چند روش زیر برای تشخیص سرطان استفاده کنند:
۱. معاینه بدنی:
پزشک ممکن است مناطقی از بدن را برای یافتن توده های احتمالی، بررسی کند. این توده ها می توانند نشان دهنده تومور باشند. در طی معاینه فیزیکی، پزشک همچنین به دنبال ناهنجاری هایی مانند تغییر در رنگ پوست یا بزرگ شدن عضوهای بدن باشد که ممکن است وجود سرطان را نشان دهند.
۲. تست های آزمایشگاهی:
آزمایش هایی مانند آزمایش ادرار و خون، ممکن است به پزشک کمک کند ناهنجاری های ناشی از سرطان را تشخیص دهد. به عنوان مثال، در افراد مبتلا به سرطان خون، یک آزمایش خون مشترک به نام شمارش کامل خون (CBC) می تواند تعداد یا نوع غیر طبیعی گلبول های سفید خون را نشان دهد.
۳. آزمایشات تصویربرداری:
آزمایشات تصویربرداری به پزشک این امکان را می دهد تا استخوان ها و اندام های داخلی فرد را به روشی غیرتهاجمی بررسی کند. آزمایشات تصویربرداری مورد استفاده در تشخیص سرطان می توانند شامل:
- توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن
- اسکن استخوان
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
- توموگرافی انتشار پوزیترون (PET)
- سونوگرافی
- اشعه ایکس
- و سایر موارد
۴. نمونه برداری یا بیوپسی:
در طی نمونه برداری، پزشک نمونه ای از سلول های ناحیه مورد نظرش را برای آزمایش بیشتر، جمع آوری می کند. روش های مختلفی برای بیوپسی گرفتن وجود دارد. اینکه کدام روش بیوپسی برای فرد مناسب است، به نوع سرطان و محل آن بستگی دارد. در بیشتر موارد، نمونه برداری تنها راه تشخیص قطعی سرطان است.
درمان سرطان
روش های بسیاری برای درمان سرطان در دسترس است. گزینه های درمانی به عوامل مختلفی از جمله نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و ترجیحات پزشکی و فردی بستگی خواهد داشت. بیمار و پزشک می توانند با هم فواید و خطرات هر درمان را ارزیابی نمایند تا تشخیص دهند که کدام یک از روش ها برای فرد بهتر است. به هر حال گزینه های درمان سرطان عبارت است از:
- عمل جراحی: هدف از جراحی برداشتن ناحیه سرطانی یا اندام سرطانی است. به طور کلی طی عمل جراحی، تومور به طور مستقیم برداشته می شود.
- شیمی درمانی: طی شیمی درمانی داروهایی استفاده می شود که سلول های سرطانی را از بین می برد.
- پرتو درمانی: طی روش پرتو درمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. پرتودرمانی می تواند با دستگاه هایی خاص انجام شود که خارج از بدن اند (اشعه پرتوی خارجی)، یا برخی از ان ها می توانند در داخل بدن قرار گیرند (براکی تراپی).
- پیوند مغز استخوان: پیوند مغز استخوان با نام پیوند سلول های بنیادی نیز شناخته می شود. مغز استخوان ماده ای در داخل استخوان است که سلول های خونی را تولید می کند. پیوند مغز استخوان می تواند از سلول های اعضای خانواده و یا سلول های خود فرد استخراج شود. پیوند مغز استخوان به پزشک اجازه می دهد تا از دوزهای بالاتر شیمی درمانی برای درمان سرطان استفاده کند. همچنین ممکن است برای جایگزینی مغز استخوان بیمار مورد استفاده قرار بگیرد.
- ایمونوتراپی: ایمنی درمانی که به آن بیولوژی درمانی نیز گفته می شود، از سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سرطان استفاده می کند. سرطان می تواند بدون کنترل در بدن فرد باقی بماند؛ زیرا سیستم ایمنی بدن، آن را به عنوان یک بیگانه تشخیص نمی دهد. ایمونوتراپی می تواند به سیستم ایمنی بدن کمک کند تا سرطان را "ببیند" و به آن حمله کند.
- هورمون درمانی: برخی از انواع سرطان، توسط هورمون های بدن تقویت می شوند. به عنوان مثال می توان به سرطان پستان و سرطان پروستات اشاره کرد. حذف آن هورمون ها از بدن یا جلوگیری از اثرات آن ها ممکن است باعث توقف رشد سلول های سرطانی شود.
- درمان دارویی هدفمند: درمان دارویی هدفمند بر روی ناهنجاری های خاص سلول های سرطانی متمرکز است که به آن ها امکان زنده ماندن نمی دهد.
عوارض ناشی از سرطان چیست؟
سرطان و درمان های آن می توانند عوارض مختلفی در فرد ایجاد کنند، از جمله:
- درد: درد می تواند ناشی از سرطان یا درمان سرطان باشد. گرچه همه سرطان ها دردناک نیستند.
- خستگی: خستگی در افراد مبتلا به سرطان دلایل زیادی دارد. اما اغلب می توان آن را کنترل کرد. خستگی مرتبط با شیمی درمانی یا پرتودرمانی معمول است اما موقتی می باشد.
- مشکل در تنفس: سرطان یا درمان آن ممکن است احساس تنگی نفس ایجاد کند. با روش های خاص می توان این اختلال را تسکین داد.
- حالت تهوع: برخی از سرطان ها و درمان های سرطانی می توانند حالت تهوع ایجاد کنند.
- اسهال یا یبوست: سرطان و یا درمان آن می تواند روده فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار داده و باعث اسهال یا یبوست شود.
- کاهش وزن: سرطان و درمان آن معمولا باعث کاهش وزن فرد می شود. سرطان غذا را از سلول های طبیعی می دزدد و مواد مغذی را از آن ها می گیرد.
- تغییرات شیمیایی در بدن: سرطان می تواند تعادل شیمیایی طبیعی بدن شما را بر هم بزند و خطر ابتلا به عوارض جدی را مانند تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار و گیجی افزایش دهد.
- مشکلات مغز و سیستم عصبی: سرطان می تواند بر روی اعصاب مجاور خود فشار وارد کرده و باعث درد و از دست دادن عملکرد یک قسمت از بدن شود. سردرد و علائم و نشانه های سکته مغزی (مانند لمس شدن یک طرف بدن) از دیگر عوارض آن است.
- واکنش های غیرمعمول سیستم ایمنی در برابر سرطان: در برخی موارد ممکن است سیستم ایمنی بدن با حمله به سلول های سالم، به وجود سرطان واکنش نشان دهد. این واکنش های بسیار نادر که سندرم پارانئوپلاستیک نامیده می شوند، می توانند منجر به بروز علائم و نشانه های مختلفی از جمله مشکل در راه رفتن و تشنج شوند.
- گسترش سرطان: با پیشرفت سرطان، ممکن است علائم به سایر قسمت های بدن نیز گسترش یابد (متاستاز شود). محل انتشار سرطان به نوع آن بستگی دارد.
- سرطانی که برمی گردد: بازماندگان سلول های سرطانی، خطر عود سرطان را دارند. برخی از سرطان ها بیشتر از بقیه عود می کنند.
جلوگیری از ابتلا به سرطان
هیچ روش خاصی برای جلوگیری از سرطان وجود ندارد. اما پزشکان چندین روش برای کاهش خطر ابتلا به سرطان شناسایی کرده اند، مانند:
- نکشیدن سیگار: اگر سیگار می کشید، آن را ترک کنید. اگر سیگار نمی کشید، آن را شروع نکنید. سیگار کشیدن عامل چندین نوع سرطان است (نه فقط سرطان ریه). ترک سیگار، خطر ابتلا به سرطان را در آینده کاهش می دهد.
- از قرار گرفتن در معرض آفتاب زیاد خودداری کنید: اشعه ماورا بنفش (UV) ناشی از خورشید می تواند خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد. با ماندن در سایه، پوشیدن لباس محافظ یا استفاده از ضد آفتاب، قرار گرفتن در معرض آفتاب را محدود کنید.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید: رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات را انتخاب کنید. غلات کامل و پروتئین های بدون چربی را بیشتر میل نمایید.
- بیشتر روزهای هفته ورزش کنید: ورزش منظم با کاهش خطر ابتلا به سرطان در ارتباط است. حداقل ۳۰ دقیقه ورزش را در بیشتر روزهای هفته انجام دهید.
- وزن سالم داشته باشید: اضافه وزن یا چاقی می تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
- الکل ننوشید: مصرف الکل تا حد زیادی احتمال ابتلا به سرطان را بالا می برد. عدم نوشیدن الکل، از نوشیدن آن مفیدتر است.
