حساسیت به پنی سیلین
حساسیت به پنی سیلین یک واکنش غیر طبیعی از سیستم ایمنی بدن نسبت به داروی آنتی بیوتیکی پنی سیلین است. پنی سیلین و مشتقات آن (از جمله آموکسی سیلین) درمان خط اول برخی از رایج ترین عفونت های باکتریایی مانند عفونت گوش، سینوزیت و ذات الریه است. علائم و نشانه های عمومی حساسیت به پنی سیلین مانند کهیر، بثورات پوستی و خارش است. واکنش های شدید آن نیز شامل شوک آنافیلاکسی (یک شوک بسیار خطرناک است که چندین سیستم بدن را تحت تأثیر قرار می دهد) می باشد.
تحقیقات نشان داده اند که ۱۰ درصد از جمعیت عمومی دچار آلرژی به پنی سیلین می باشند، بنابراین در صورت وجود آلرژی به پنی سیلین در شخص، تشخیص دقیق برای تعیین بهترین گزینه های درمانی مورد نیاز است. سایر آنتی بیوتیک ها، به ویژه آن هایی که دارای خواص شیمیایی مشابه پنی سیلین هستند، نیز می توانند منجر به واکنش های آلرژیک شوند.
در این متن به بررسی علائم، علت، عوامل خطر و درمان حساسیت به پنی سیلین می پردازیم.
علائم حساسیت به پنی سیلین چیست؟
علائم و نشانه های آلرژی به پنی سیلین اغلب ظرف یک ساعت پس از مصرف دارو رخ می دهد. در مواقع نادر، این واکنش ها می توانند ساعت ها، روزها یا هفته ها بعد از تزریق پنی سیلین ظاهر شوند. به این تیپ واکنش، "واکنش تاخیری" می گویند. علائم و نشانه های آلرژی به پنی سیلین می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بثورات پوستی
- کهیر زدن
- خارش پوست
- تب
- تورم ناحیه تزریق
- تنگی نفس
- خس خس سینه
- آبریزش بینی
- خارش چشم ها و پر آب شدنشان
- شوک آنافیلاکسی
آنافیلاکسی چیست؟
آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک نادر و تهدید کننده زندگی است که باعث اختلال گسترده در عملکرد سیستم های بدن می شود. علائم و نشانه های آنافیلاکسی شامل موارد زیر است:
- سفت شدن مجاری تنفسی و گلو که منجر به ایجاد مشکل در تنفس می شود
- حالت تهوع یا گرفتگی شکم
- استفراغ یا اسهال
- سرگیجه یا سبکی سر
- نبض ضعیف و سریع
- افت فشار خون
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
واکنش های تأخیری ناشی از آلرژی به پنی سیلین
واکنش های آلرژیک به پنی سیلین گاهی اوقات چند روز یا چند هفته پس از قرار گرفتن در معرض این دارو رخ می دهد و ممکن است مدتی پس از قطع مصرف آن نیز ادامه یابد. علائم این شرایط عبارت اند از:
- بیماری سرم (serum sickness): بیماری حاد و خود به خود محدودشونده ای، است که به‌علت واکنش های آلرژیک در نتیجه تزریق پروتئین خارجی (سرم) یا آلرژن ها ممکن است باعث تب، درد مفصل، بثورات پوستی، تورم و حالت تهوع شود.
- کم خونی ناشی از مصرف دارو (آنمی): شامل کاهش گلبول های قرمز خون است که می تواند باعث خستگی، ضربان قلب نامنظم (آریتمی)، تنگی نفس و سایر علائم و نشانه ها شود.
- واکنش دارویی با ائوزینوفیلی و علائم سیستمیک (DRESS): که به آن سندروم حساسیت بیش از حد ناشی از دارو (DIHS) نیز گفته می شود و یک واکنش نادر است که منجر به بروز بثورات، افزایش تعداد گلبول های سفید خون، تورم عمومی بدن، تورم غدد لنفاوی و عود عفونت خاموش هپاتیت می شود.
- سندروم استیونس جانسون یا نکرولیز اپیدرمی سمی: که منجر به ایجاد تاول شدید و لایه برداری از پوست می شود.
- التهاب در کلیه ها (نفریت): که می تواند باعث تب، خون در ادرار، تورم عمومی بدن، گیجی و سایر علائم و نشانه ها شود.
علائمی از نشانه های واکنش آلرژیک نیستند، کدام اند؟
افراد ممکن است عوارض جانبی مختلفی را در اثر تزریق پنی سیلین تجربه کنند (همانطور که با مصرف سایر داروها تجربه شان می کنند) که واکنش آلرژیک به آن دارو نیست. بسته به نوع پنی سیلین، عوارض جانبی شایع ممکن است شامل حالت تهوع یا اسهال خفیف، سردرد یا خارش واژن باشد. علائم یا نشانه های ناشی از عفونتی که برایش تحت درمان هستید، ممکن است با واکنش دارویی آلرژیک اشتباه گرفته شود.
چه موقع باید به پزشک مراجعه نمود؟
در صورت مشاهده علائم یا نشانه های حساسیت به پنی سیلین باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد. درک و بحث در مورد واکنش های آلرژیک، عارضه جانبی معمولی و تحمل دارو، در مصرف آن دارو مهم است. در صورت مشاهده علائم واکنش شدید یا مشکوک به آنافیلاکسی پس از مصرف پنی سیلین، باید سریعا با ۱۱۵ یا کمک فوری پزشکی تماس گرفت.
علت واکنش و حساسیت به پنی سیلین چیست؟
آلرژی به پنی سیلین زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن نسبت به دارو حساسیت زیادی نشان می دهد؛ یعنی به اشتباه به دارو به عنوان یک ماده مضر واکنش نشان می دهد، مثل اینکه عفونت ویروسی یا باکتریایی وارد بدن شده باشد. قبل از اینکه سیستم ایمنی بدن به پنی سیلین حساس شود، باید حداقل یک بار در معرض مصرف آن قرار گرفته باشد.
هنگامی که سیستم ایمنی بدن پنی سیلین را به عنوان یک ماده مضر شناسایی می کند، علیه آن آنتی بادی تولید می کند. دفعه بعدی که این دارو مجددا به بدن وارد شود، این آنتی بادی های خاص آن را علامت گذاری می کنند و مستقیماً به آن حمله می کنند. مواد شیمیایی آزاد شده در اثر این فعالیت باعث ایجاد علائم و نشانه های مرتبط با واکنش آلرژیک می شوند. قرار گرفتن در معرض پنی سیلین ممکن است آشکار نباشد. برخی شواهد نشان می دهند که وجود مقادیر کمی از پنی سیلین در مواد غذایی ممکن است برای سیستم ایمنی بدن فرد جهت ایجاد آنتی بادی در برابر آن کافی باشد.
پنی سیلین ها و مشتقات آن
پنی سیلین ها متعلق به دسته ای از داروهای ضد باکتری به نام آنتی بیوتیک های بتا لاکتام هستند. اگرچه مکانیسم داروها متفاوت است، اما به طور کلی آن ها با حمله به دیواره سلول های باکتریایی با عفونت ها مقابله می کنند. علاوه بر پنی سیلین ها، گروهی دیگر از بتا لاکتام ها که با واکنش های آلرژیک مرتبط می باشند و آن ها را با نام سفالوسپورین ها می شناسیم. اگر فردی به یک نوع پنی سیلین واکنش آلرژیک نشان دهد، ممکن است (نه لزوماً) به انواع دیگر پنی سیلین ها یا برخی از سفالوسپورین ها نیز آلرژی داشته باشد. پنی سیلین ها عبارت اند از:
- آموکسی سیلین
- آمپی سیلین
- دیکلوکساسیلین
- نافسیلین
- اگزاسیلین
- پنی سیلین G
- پنی سیلین V
- پیپراسیلین
- تیکارسیلین
سفالوسپورین ها عبارت هستند از:
- سفالور
- سفاکلر
- سفازولین
- سفدینیر
- سفتازیدیم
- سفوتان
- سفتریاکسپن
- سفوروکسیم
- سفالکسین (کفلکس)
عوامل خطر
هرکسی ممکن است به پنی سیلین واکنش نشان دهد، با این حال چند عامل می تواند خطر حساسیت به آن را افزایش دهد. این عوامل شامل موارد زیر می باشند:
- سابقه آلرژی های دیگر مانند آلرژی غذایی یا تب یونجه (رینیت آلرژیک)
- واکنش آلرژیک به داروی دیگر
- سابقه خانوادگی آلرژی به دارو
- افزایش قرار گرفتن در معرض پنی سیلین، به دلیل تجویز دوزهای بالا، استفاده مکرر یا استفاده طولانی مدت
- ابتلا به بیماری های خاصی که معمولاً با واکنش های دارویی آلرژیک همراه هستند، مانند عفونت با HIV یا ویروس Epstein-Barr
جلوگیری از بروز حساسیت به پنی سیلین
اگر آلرژی به پنی سیلین دارید، ساده ترین راه برای پیشگیری، پرهیز از مصرف این دارو است. اقداماتی که می توان برای محافظت از خود انجام داد شامل موارد زیر است:
به پرستار، دندانپزشک یا هر متخصص دیگری که تحت نظرش هستید اطلاع دهید که به این دارو حساسیت دارید.
تشخیص وجود حساسیت به پنی سیلین
یک معاینه دقیق و انجام آزمایش تشخیصی مناسب برای تشخیص دقیق این حساسیت ضروری است. آلرژی پنی سیلین اگر به اشتباه تشخیص داده شود ممکن است منجر به استفاده از آنتی بیوتیک های نامناسب یا گران قیمت شود. بر اساس یک تحقیق انجام شده توسط یک سازمان معتبر امریکایی، گزارش شده است که بسیاری از پزشکانی که در زمینه آلرژی به پنی سیلین آموزش کافی ندیده اند، افراد مبتلا به این حساسیت را تحت معالجه قرار می دهند و اشتباها حساسیت به پنی سیلین را تشخیص می دهند. برای جلوگیری از بروز این اشتباه، لازم است که تست مخصوص آلرژی به پنی سیلین، قبل از تزریق آن انجام شود.
برای این کار پزشک معاینه بدنی انجام می دهد، در مورد علائم سوال می کند و آزمایش آلرژی را تجویز می کند. برای انجام این آزمایش ممکن است به یک متخصص آلرژی نیاز باشد. گاهی پرستاران نیز می توانند آن را بررسی کنند. این آزمایش ممکن است شامل موارد زیر باشد:
۱. آزمایشات پوستی:
با انجام آزمایش پوستی، متخصص آلرژی یا پرستار مقدار کمی از پنی سیلین مورد نظر را با یک سوزن کوچک به پوست ساعد دست فرد تزریق می کند. واکنش مثبت به این آزمایش منجر به ایجاد برجستگی قرمز و خارش دار می شود. در واقع یک نتیجه مثبت نشان دهنده آلرژی به پنی سیلین است. نتیجه آزمایش منفی معمولاً به این معنی است که فرد در معرض خطر آلرژی به پنی سیلین نیست. اما تفسیر یک نتیجه منفی دشوارتر است زیرا برخی از انواع واکنش های دارویی را نمی توان با آزمایش های پوستی تشخیص داد.
۲. چالش درجه بندی شده:
اگر نتیجه نهایی تشخیص حساسیت به پنی سیلین نامشخص باشد، ممکن است یک آزمایش دوز دارویی توصیه شود. با استفاده از این روش، فرد حداکثر پنج دوز پنی سیلین مشکوک را دریافت می کند. این روش با دوز کم شروع می شود و تا دوز مورد نظر افزایش می یابد. اگر بدون هیچ واکنشی به دوز درمانی رسید، پزشک نتیجه می گیرد که به آن نوع پنی سیلین حساسیت ندارد و بنابر دستورالعمل، مجاز به مصرف آن دارو خواهد بود. اگر فرد به یک نوع پنی سیلین حساسیت داشته باشد، ممکن است پزشک یک نوع پنی سیلین یا سفالوسپورین دیگر را که احتمال دارد به دلیل خواص شیمیایی مشابه شان باعث ایجاد واکنش آلرژیک شود، نیز امتحان کند. این کار پزشک را قادر می سازد آنتی بیوتیکی را که می تواند با خیال راحت استفاده شود را شناسایی و تجویز کند.
درمان حساسیت به پنی سیلین
مداخلات پزشکی مربوط به حساسیت به پنی سیلین را می توان به دو استراتژی کلی تقسیم کرد:
- درمان علائم آلرژی فعلی
- حساسیت زدایی به پنی سیلین
۱. درمان علائم فعلی:
مداخلات زیر ممکن است برای درمان علائم واکنش آلرژیک به پنی سیلین استفاده شوند:
- عدم مصرف دارو: اگر پزشک تشخیص دهد که فرد به پنی سیلین حساسیت دارد، قطع دارو، اولین قدم برای درمان وی است.
- آنتی هیستامین ها: پزشک ممکن است داروهای آنتی هیستامین (ضد حساسیت) تجویز کند یا مصرف یک داروی آنتی هیستامین بدون نسخه مانند دیفن هیدرامین (بنادریل) را توصیه نماید که می تواند مواد شیمیایی سیستم ایمنی بدن را که در طی یک واکنش آلرژیک فعال می شوند، مسدود کند.
- کورتیکواستروئیدها: برای درمان التهابی که همراه با واکنش های جدی تر باشد، ممکن است از کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی استفاده گردد.
- درمان آنافیلاکسی: در هنگام مواجهه با شوک آنافیلاکسی، بدن برای حفظ فشار خون و پشتیبانی از تنفس به تزریق فوری اپی نفرین و همچنین مراقبت در بیمارستان نیاز دارد.
۲. حساسیت زدایی از دارو با مصرف تدریجی از مقدار کم دارو
اگر گزینه های مناسب درمانی دیگر با آنتی بیوتیک در دسترس نباشد، پزشک ممکن است درمانی به نام حساسیت زدایی از دارو را توصیه کند. طی این نوع درمان، فرد ممکن است بتواند پس از مصرف یک دوره پنی سیلین، آن را برای درمان عفونت مصرف کند. با این روش درمانی، بیمار دوز بسیار کمی از پنی سیلین را دریافت می کند و سپس به تدریج دوزهای بیشتری را طی هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در طی چند ساعت یا چند روز دریافت می کند. اگر او بتواند بدون هیچ واکنشی دوز مورد نظر را دریافت کند، می تواند درمان خود را ادامه دهد.
مصرف دارو طبق دستورالعمل پزشک برای حفظ تحمل نسبت به آن در کل دوره درمان بسیار مهم است. اگر در آینده به پنی سیلین نیاز دارید، باید درمان حساسیت زدایی را تکرار و کامل کنید. فرد در حین این درمان با دقت کنترل می شود و مراقبت های حمایتی برای درمان واکنش های احتمالی او در دسترس خواهد بود. حساسیت زدایی همیشه موفقیت آمیز نیست و خطر واکنش های جدی نیز در آن وجود دارد.
