کیست درموئید تخمدان
به طور معمول کیست درموئید یا مویی یا تراتوم تخمدان به کیسه ها یا ضایعه هایی گفته می شود که در داخل تخمدان یا روی سطح آن قرار دارد و از دوران جنینی در بدن خانم وجود داشته اند. کیست های درموئید تخمدان به درموئید یا تراتوم تخمدان نیز معروف اند. زمانی که طی تکامل جنینی، تخمدان تشکیل می شود، در برخی موارد ممکن است تعدادی از سلول ها در تخمدان باقی بمانند و تبدیل به سلول تخمدانی نشوند و وظیفه ای برای آن ها تعریف نشود.
کیست های درموئید معمولاً خوش خیم هستند (سرطانی و بدخیم نیستند). اگرچه ممکن است کیست درموئید به درمان نیاز داشته باشد، اما بر باروری تأثیری ندارد و باعث نازایی نمی شوند. اندازه یکی از چندین عاملی است که می تواند به خانم در تعیین نیاز به عمل جراحی کمک می کند و با توجه به علائم واندازه کیست جراحی باز یا لاپاراسکوپی یا درمان با دارو توسط پزشک تجویز می شود.
کیست درموئید تخمدان (یا تراتوم تخمدان) چه نوع کیستی است؟
این کیست یک تومور با منشا سلول های جنینی و معمولاً خوش خیم در تخمدان ها است که منشا اولیه تمامی این سلول ها یکسان است، یعنی سلول هایی که تبدیل به پوست، مو، استخوان، غضروف و تخمدان می شوند از اکتودرم منشا می گیرند و تمامی آن ها پس از رشد و نمو در ناحیه از پیش تعریف شده شروع به انجام وظیفه و فعالیت می کنند. در برخی موارد ممکن است دو یا چند سلول بدون دریافت هیچ نوع وظیفه و عملکردی در تخمدان باقی بمانند که در نتیجه باعث می شود خانمی با کیست درموئید به دنیا بیاید. خانم ها در هر طرف رحم خود دارای یک تخمدان هستند (مجموعا ۲ تخمدان) که هر کدام به اندازه و شکل یک بادام می باشند. این کیست ها می توانند در هر یک از تخمدان ها به وجود بیایند.
کیست درموئید از یک سلول جوانه زا (یک تخمک اولیه) ایجاد می شود که در کیسه تخمدان حفظ می شود و پتانسیل بالایی برای رشد و بزرگ شدن فعالیت دارد. کیست های درموئید ممکن است در هر سنی رخ دهند اما اولین سن برای تشخیص آن ها حین سنین باروری و میانگین سنی ۳۰ سالگی است.
اندازه کیست های درموئید
حداکثر ۱۵ درصد از زنان مبتلا به تراتوم تخمدان، این کیست ها را در هر دو تخمدان خود دارند. اندازه قطر کیست های درموئید می تواند از یک سانتی متر تا ۴۵ سانتی متر باشد. این کیست ها می توانند باعث پیچ خوردن (چرخش) تخمدان شده و خون رسانی به آن ها را به خطر بیندازند. هرچه اندازه کیست درموئید بزرگتر باشد، خطر پارگی آن نیز بیشتر خواهد بود که می تواند باعث ایجاد چسبندگی تخمدان، درد و ... شود. اگرچه اکثریت قریب به اتفاق (حدود ۹۸٪) این تومورها خوش خیم هستند، اما چیزی حدود ۲٪ از آن ها بدخیم خواهند شد.
علت ایجاد کیست درموئید تخمدان چیست؟
همان طور که ذکر شد، علت ایجاد این کیست ها منشا جنینی دارد؛ با این حال دقیقا مشخص نیست که چه عواملی باعث می شوند که این کیست ها در دوران جنینی از بین نروند و پایدار بمانند. در واقع پوست و ساختارهای مرتبط با آن در داخل ارگان‌های بدن به نوعی به دام می‌افتند.
علائم کیست درموئید تخمدان چیست؟
بسیاری از کیست های درموئید تخمدان به طور مستقیم علامتی ایجاد نمی کنند. با این حال، اگر یک کیست درموئید رشد کند و بزرگ شود، ممکن است در اثر تجاوز به ساختارهای اطراف خود، منجر به ایجاد علائم خاصی شود. برخی از زنان مبتلا به کیست درموئید ممکن است علائمی مانند:
- دردهای شکم
- خونریزی غیر طبیعی از واژن
- مشکل در ادرار کردن
- درد مبهم در قسمت پایین کمر و ران
را از خود بروز دهند. در بعضی موارد، کیست درموئید ممکن است به اندازه ای بزرگ شود که بتواند تخمدان را تحت فشار قرار دهد و یا آن را بچرخاند (پیچ خوردگی تخمدان، که خونرسانی تخمدان را به خطر می اندازد و یک وضعیت اورژانسی است). این حالت ممکن است منجر به درد و خونریزی غیرطبیعی شود. بزرگ شدن کیست درموئید همچنین می تواند باعث درد در ناحیه لگن شود و فشار روی مثانه ممکن است باعث مشکل در ادرار کردن شود.
انواع کیست های درموئید یا تراتوم کدامند؟
کیست های درموئید معمولاً خوش خیم هستند (سرطانی نیستند). اما ممکن است پس از برداشتن آن ها با جراحی دوباره رشد کنند. این تراتوم ها بیشتر به دسته های زیر تقسیم می شوند:
- کیستیک: در کیسه حاوی مایعات خودش محصور شده است
- جامد: از بافت ساخته شده است
- مخلوط شده: شامل هر دو نوع جامد و کیستیک است
عوارض کیست درموئید
تا به الان فقط سه بیمار مبتلا به سرطان سلول سنگفرشی متاستاز کیست درموئید تخمدان گزارش شده اند. تغییر شکل بدخیم در کیست درموئید یک عارضه نادر است و عمدتا در افراد مسن رخ می دهد. اگرچه پیش آگهی ها ضعیف است، اما درمان تهاجمی ممکن است منجر به بهبودی طولانی مدت شود. سایر عوارض عبارت اند از:
- مقاربت دردناک
- ایجاد عفونت
- حالت تهوع و استفراغ
- درد شکمی
- پیچ خوردگی تخمدان
- تغییر وزن و فشار در ناحیه‌ی لگن
- در موارد بسیار نادر سرطان
- پاره شدن کیست درموئید تخمدان
- خونریزی غیرطبیعی
- تحت فشار بودن مثانه و اختلال در ادرار کردن
آیا کیست درموئید تخمدان می تواند بر سطح هورمون ها تأثیر بگذارد؟
این کیست ها شایعترین توده تخمدانی هستند که در زنان جوان بزرگسال تشخیص داده می شوند. کیست درموئید به تولید مقادیر زیادی تستوسترون از سلولهای خاصی می پردازد که از نظر آسیب شناسی در توده ها یافت می شود. بنابراین، این کیست خوش خیم می تواند هورمون های فعال تولید کند، البته به ندرت. این یافته ای است که باید در هنگام انجام سیستکتومی تخمدان برای برداشتن کیست درموئید خوش خیم مورد توجه قرار گیرد.
چگونه کیست درموئید تخمدان تشخیص داده می شود؟
برخی از زنان مبتلا به کیست درموئید ممکن است هرگز علائمی نداشته باشند. راه های تشخیصی شامل موارد زیر می باشند:
- سونوگرافی یا اولتراسوند: اگر کسی علامتی بروز دهد، ممکن است برای تعیین اندازه و محل کیست سونوگرافی شکم انجام شود.
- سی تی اسکن: در سی تی اسکن از اشعه ایکس و تجهیزات رایانه ای خاصی برای ایجاد نماهای سه بعدی و لایه ای از بافت تخمدانی استفاده می شود.
- اسکن ام آر آی: MRI از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق در داخل بدن استفاده می کند.
پزشک در مواردی ممکن است از MRI و CT اسکن برای تشخیص کیست های درموئید تخمدانی استفاده کند. قبل از شروع درمان کیست، بسیار مهم است که پزشک بداند این کیست تا چه حد بزرگ است و چه وضعیتی دارد و تا چه حد می تواند در طی جراحی باعث آسیب به اطراف تخمدان شود.
- سونوگرافی لگن: معاینه لگن ممکن است وجود کیست درموئید تخمدان را نشان دهد. سونوگرافی لگن از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر استفاده می کند. در این تست از دستگاهی به نام مبدل استفاده می شود که بر قسمت پایین شکم مالیده می شود تا تصاویر را در بر روی مانیتور ایجاد کند.
- سونوگرافی ترانس واژینال: پزشک همچنین ممکن است از سونوگرافی ترانس واژینال استفاده کند. در طول این آزمایش، پزشک یک مبدل مخصوص را به واژن وارد می کند و مانند سونوگرافی لگن، تصاویر تخمدان را با استفاده از امواج صوتی ساطع شده از این مبدل، ثبت می کند.
درمان کیست درموئید تخمدان
برداشتن کیست درموئید معمولاً درمانی انتخابی است. این کار را می توان با لاپاراتومی (جراحی باز) یا لاپاراسکوپی (بسته) انجام داد. پیچ خوردگی تخمدان توسط کیست یک وضعیت اضطراری است و نیازمند جراحی فوری است. درمان ها شامل موارد زیر هستند:
- لاپاراسکوپی: جراحی که طی آن برش های کوچکی به کمک ابزارهای مخصوص طراحی شده برای ورود به شکم یا لگن ایجاد می شود و پزشک با این ابزارها اقدام به خارج کردن کیست درموئید از تخمدان ها می کند.
- جراحی باز یا شکمی: طی این جراحی پزشک با ایجاد برش های نسبتا بزرگ روی شکم، بافت شکمی را باز می کند و پس از رسیدن به کیست درموئید، آن را از تخمدان جدا می کند. گاهی ممکن است تخمدان نیز همراه با کیست از شکم خارج شود.
- دارو درمانی: گاهی اوقات برخی از متخصصین ممکن است داروهایی را برای کوچک کردن اندازه کیست های درموئید و یا تسکین علائم ناشی از کیست (مانند تجویز مسکن ها و آنتی بیوتیک برای درمان عفونت) توصیه نمایند.
- ورزش و فعالیت بدنی: احتمال داده می شود که با انجام ورزش های سبک (در صورت کوچک بودن اندازه کیست درموئید) می توان به درمان یا محدود کردن کیست های درموئید کمک کرد.
آیا برداشتن کیست درموئید با جراحی، روی باروری تأثیر دارد؟
اگرچه ممکن است کیست درموئید به درمان نیاز داشته باشد، اما بر باروری تأثیری ندارد. این کیست های جامد به جای داشتن مایع حاوی، بافت هستند (بافت هایی مانند پوست، مو یا حتی دندان). بنابراین کیست های درموئید با ناباروری ارتباط ندارند. برخی خانم ها می پرسند که اندازه کیست درموئید برای جراحی چقدر باید باشد؟
اندازه یکی از چندین عاملی است که می تواند به خانم در تعیین نیاز به عمل جراحی کمک کند. به طور کلی، جراحی برای کیست های تخمدان توصیه نمی شود مگر اینکه اندازه آن ها بزرگتر از ۵۰ تا ۶۰ میلی متر باشد. در حالت کلی اگرچه این کیست ها معمولاً مستقیماً روی باروری تأثیر نمی گذارند، اما زنانی که دچار کیست درموئید هستند، در صورت از دست دادن تخمدانشان در اثر وجود کیست درموئید یا کاهش عملکرد تخمدان در نتیجه جراحی برداشتن درموئید، ممکن است قدرت باروریشان کاهش پیدا کند.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
کیست درموئید به ندرت به یک وضعیت اضطراری تبدیل می شود، اما ممکن است منجر به پیچ خوردن یا پیچ خوردن تخمدان شود و خون رسانی آن را به خطر بیندازد. در صورت مشاهده علائم جدی، مانند درد شدید شکمی یا استفراغ غیرقابل کنترل، فوراً به پزشک مراجعه کنید و یا با اورژانس (شماره ۱۱۵) تماس بگیرید.
