علت افزایش موهای زائد در زنان

افزایش موهای زائد در پزشکی با نام هیرسوتیسم "Hirsutism" شناخته می شود. موهای زائد به معنی رشد موهای تیره رنگ، ضخیم و پرپشتی بر روی صورت و بدن و به ویژه نقاطی مانند چانه، پشت لب، گردن، اطراف نوک سینه ها، شانه ها، روی سینه، شکم، کمر، باسن و یا ران ها است، که به دلیل برخی شرایط بیش از حد بوجود و رشد می کنند. علت اصلی افزایش موهای زائد در زنان ناشی از عدم تعادل هومونی یا افزایش هورمون های مردانه( اندروژن و تستوسترون به دلیل تنبلی تخمدان یا سندرم پلی کیستیک) است. درمان و رفع کامل موهای زائد و هیرسوتیسم که مشکلی آزاردهنده و در هر رده سنی شایع است با تشخیص علت و استفاده از روش های لیزر درمانی، هورمون درمانی و ... درمان کامل آن امکان پذیر است. در این مقاله به علت های مختلف رشد موهای زائد در زنان و همچنین روش های معمول تشخیصی و درمانی آن می پردازیم. 

هیرسوتیسم چیست؟

همانطور که اشاره شد، هیرسوتیسم شرایطی است که در آن موهای ضخیم و تیره رنگ در نقاطی از بدن و صورت خانم ها رشد کرده که معمول نبوده و بیشتر الگوی مردانه دارند یعنی موهای زائد در مناطقی رشد کرده که به طور معمول در مردان دیده می شوند مانند چانه و گردن. این بیماری با مشکل نادر هایپرتریکوز (Hypertrichosis ) یا سندرم گرگینه، که در آن موها در هر نقطه از بدن افزایش پیدا کرده و تیره و ضخیم می شوند، کاملا متفاوت بوده و بسیار رایج تر از آن است.

هیرسوتیسم، در زنان با نژاد مدیترانه ای، آسیای جنوبی، و خاورمیانه به میزان بیشتری دیده شده و اگر در یکی از خانم های خانواده همچون مادر یا خواهر وجود داشته باشد، احتمال رشد موهای زائد در سایر زنان این خانواده نیز افزایش خواهد یافت. اگرچه رشد موهای زائد به خودی خود خطرناک نیست، اما علاوه بر تاثیر روی اعتماد به نفس و عزت نفس او، ممکن است نشانه ای از عدم تعادل هورمونی یا بیماری های پزشکی باشد که می توانند سلامتی او را تهدید کنند، بنابراین شناسایی علل آن و درمانشان از اهمیت زیادی برخوردار است. 

دلایل رشد موهای زائد یا هیرسوتیسم

رشد موهای زائد در صورت و بدن زنان به طور معمول ناشی از افزایش سطح هورمون های آندروژن (هورمون های مردانه) از جمله تستوسترون است که با عنوان هایپرآندروژنیسم شناخته می شود. این هورمون ها در بدن تمام زنان به صورت طبیعی و با سطوح پایین وجود دارند، اما برخی شرایط خاص پزشکی می تواند باعث تولید بیش از حد آندروژن ها در بدن زنان و در نتیجه رشد موهای زائد و بروز سایر ویژگی های مردانه مانند طاسی سر با الگوی مردانه یا بم و کلفت شدن صدا و ... شود.

رایج ترین دلایل عامل هیرسوتیسم عبارتند از: 

۱. سندرم تخمدان پلی کیستیک:

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) شایعترین دلیل بروز هیرسوتیسم و رشد موهای زائد در زنان است، به طوری که تحقیقات علمی انجام شده، تخمین می زنند حدود ۷۲ تا ۸۲ درصد از موارد هیرسوتیسم در زنان ناشی از این مشکل باشد. سندرم تخمدان پلی کیستیک یا در اصطلاح عامیانه تنبلی تخمدان، با عدم تعادل در هورمون ها به ویژه هورمون های جنسی همراه است.

علائمی همچون موارد زیر را ایجاد کند:

• دوره های قاعدگی نامنظم
• آکنه
• افزایش وزن
• اختلال در تخمک گذاری
• نازکی و ریزش موهای سر
• و ناباروری

 متاسفانه علت دقیق بیماری تخمدان پلی کیستیک مشخص نیست. اما خوشبختانه روش های درمانی جهت کنترل علائم ناشی از آن در دست است.

۲. اختلالات غده فوق کلیه (غده آدرنال):

برخی اختلالات در غده فوق کلیه می توانند منجر به عدم تعادل هورمونی و به ویژه آندروژن ها شده و در نتیجه باعث رشد بیش از حد موهای زائد در زنان شوند. از جمله:

• سرطان غده فوق کلیه
• تومورهای فوق کلیوی (تورمورهای نادر ترشح کننده آندروژن)
• هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (یک اختلال ژنتیکی نادر که به طور معمول در اواخر کودکی یا اوایل بزرگسالی ظاهر شده و با تولید غیر طبیعی هورمون های استروئیدی، از جمله کورتیزول و آندروژن توسط غدد فوق کلیوی مشخص می شود)
• بیماری کوشینگ (شرایط منتهی به افزایش سطح هورمون کورتیزول که می تواند بر سطح آندروژن در بدن تأثیر بگذارد و باعث علائمی همچون هیرسوتیسم، اضافه وزن در قسمت بالای بدن و ... شود)

۳. تومورهای تخمدانی:

تومور ترشح کننده آندروژن در تخمدان ها می توانن منجر به پرمویی و رشد موهای زائد در زنان شوند که البته مشکلی نادر است. 

۴. داروها:

رشد بیش از حد موی زائد بدن یا صورت می تواند ناشی از مصرف هر یک از داروهای زیر نیز باشد:

• ماینوکسیدیل، که برای درمان مشکل ریزش مو و کمک به تحریک رشد موها استفاده می شود.
• استروئیدهای آنابولیک، که انواع سنتزی هورمون مردانه تستوسترون هستند.
• تستوسترون، که در صورت کمبود تستوسترون تجویز می شود.
• سیکلوسپورین، که یک داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی است و قبل از پیوند اعضا استفاده می شود.
• دانازول، که برای درمان زنان مبتلا به بیماری آندومتریوز (رشد بافت اندومتر یا همان پوشش داخلی رحم در مکانی خارج از رحم که با درد و ناباروری همراه است)، استفاده می شود.
• داروهای ضد افسردگی
• برخی از آنتی بیوتیک ها
• برخی از داروهای خواب آور.

۵. سطح بالای هورمون پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی):

هورمون پرولاکتین، تولید آندروژن ها را تحریک کرده و بنابراین افزایش در سطح آن مساوی است با بالا رفتن سطح هورمون های آندروژن در خانم ها که در نتیجه باعث بروز مشکلاتی همچون رشد موهای زائد و همچنین پریودهای نامنظم و ناباروری خواهد شد. 

۶. اختلالات تیروئید:

سوءعملکرد غده تیروئید، می تواند با عدم تعادل هورمونی همراه شده و در نتیجه باعث بروز مشکلات فراوانی همچون اختلال در متابولیسم (سوخت و ساز بدن) و رشد موهای زائد شود. 

۷. مقادیر بالای انسولین:

از آنجا که انسولین می تواند سلول های تخمدان را برای تولید آندروژن تحریک کند، بنابراین سطوح بالای آن در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ و همچنین سندرم تخمدان پلی کیستیک، ممکن است در ایجاد هیرسوتیسم و رشد موهای زائد در خانم ها نقش داشته باشد.

۸. علائم یائسگی:

عدم تعادل هورمونی که در دوران یائسگی رخ می دهد نیز می تواند منجر به پرمویی شود.

۹. هیرسوتیسم ایدیوپاتیک:

در بعضی موارد، زنان ممکن است هیرسوتیسم ایدیوپاتیک را تجربه کنند، این بدان معناست که پزشکان نمی توانند هیچ دلیل مشخصی را پیدا کنند که بگوید چرا هیرسوتیسم ایجاد شده است. این مشکل معمولاً مزمن است و ممکن است درمان آن دشوارتر باشد. زنان مبتلا به هیرسوتیسم ایدیوپاتیک به طور معمول دارای سطح طبیعی هورمون آندروژن و چرخه قاعدگی منظم بوده و به هیچ بیماری پزشکی زمینه ای مربوط به هیرسوتیسم مبتلا نیستند. البته پزشک قبل از تشخیص هیرسوتیسم ایدیوپاتیک، با انحام بررسی های دقیق و تخصصی، دلایل مختلف بالقوه دیگر را رد می کند.

تشخیص علت هیرسوتیسم

مجموعه بررسی هایی که توسط پزشک برای تشخیص علت رشد موهای زائد انجام می شوند، عبارتند از:

• کسب شرح حال پزشکی و تاریخچه و سوابق بیماری ها و بررسی چرخه های قاعدگی و نظم آن ها
• آزمایش خون برای اندازه گیری سطح آندروژن ها (همچون تستوسترون و DHEA) و سایر هورمون ها
• آزمایش خون برای کنترل سطح قند خون و کلسترول
• معاینه شکم و لگن برای بررسی وجود توده و تومور
• روش های تصویربرداری همچون اسکن ام آر آی از مغز، سی تی اسکن از غدد فوق کلیوی و سونوگرافی تخمدان ها برای بررسی تومورها، کیست ها و سایر مشکلات جسمی.

درمان هیرسوتیسم

اگر علت خاصی برای مشکل هیرسوتیسم مشخص شود، پزشک ممکن است درمان مناسب برای آن علت را پیشنهاد کند. به صورت کلی درمان موهای زائد یا ناخواسته در چند مرحله کلی انجام می شود. شامل:

۱. اصلاح سبک زندگی:

با هدف طبیعی ساختن سطح هورمون ها، صورت گرفته و شامل دو تغییر کلی است:

1. تغییر رژیم غذایی: برای زنانی که مقاومت به انسولین و مشکل تخمدان پلی کیستیک دارند، کاهش مصرف قندها، کربوهیدرات ها و همچنین غذاهای سرخ کردنی و فست فودها، راه حل مناسبی است که به تعادل سطح هورمون ها و در نتیجه کاهش مشکلاتی همچون موهای زائد کمک می کند.
2. مدیریت وزن: کم کردن وزن می تواند به کاهش سطح آندروژن ها در زنانی که شاخص توده بدنی (BMI) بالایی دارند و یا مبتلا به تخمدان پلی کیستیک و دیابت نوع دو هستند، کمک کند. برای بسیاری از این خانم ها، ترکیب مناسب رژیم غذایی و ورزش ممکن است راه حل کاهش موی زائد باشد.

۲. دارودرمانی و مدیریت هورمون ها:

برحسب اینکه چه عاملی باعث ایجاد اختلال در سطح هورمون ها شده، گزینه های درمانی انتخابی توسط پزشک متفاوت بوده و در چند دسته کلی طبقه بندی می شوند:

1. قرص های ترکیبی ضد بارداری: درمانی رایج برای هیرسوتیسم در زنانی است که نمی خواهند باردار شوند. عوارض جانبی احتمالی این داروها شامل حالت تهوع، درد و حساسیت سینه ها و سردرد است.
2. داروهای ضد آندروژن: این نوع داروها مانع اتصال آندروژن ها به گیرنده های بدن شما می شوند. متداول ترین آنتی آندروژن برای درمان هیرسوتیسم اسپیرونولاکتون است (آلداکتون). طول دوره درمان با آن حداقل شش ماه طول می کشد. عوارض جانبی احتمالی این دارو شامل بی نظمی قاعدگی است.
3. کرم موضعی: افلورنیتین (Vaniqa) کرم تجویزی مخصوص موهای زائد صورت در زنان است که با مصرف آن، رشد موها در محل مورد استفاده، باید پس از ۱ تا ۲ ماه کند شود. عوارض جانبی افلورنیتین شامل بثورات و تحریک پوستی است و برای افزایش پاسخ گرفتن از آن، لیزر درمانی پیشنهاد می شود.

۳. تکنیک های حذف و برداشتن موها:

این تکنیک ها، در واقع مربوط به حوزه زیبایی بوده که در کنار درمان های پزشکی می توانند به کنترل مشکل موهای زائد کمک کنند و شامل این موارد هستند: 

1. لیزر درمانی: شامل استفاده از اشعه های نور متمرکز برای آسیب رساندن به فولیکول های مو است که در نتیجه آن فولیکول های آسیب دیده نمی توانند موی جدید تولید کنند و موهایی که در حال حاضر وجود دارند نیز، می ریزند. اگرچه این روش گران، دردناک و وقت گیر است اما با مدیریت سطح هورمون ها، لیزر موهای زائد خصوصا در ناحیه چانه می تواند نتایج تقریباً دائمی را به همراه داشته باشد. این روش ممکن است برای افرادی که دارای پوست تیره هستند مناسب نباشد و سبب تیرگی و لک آوردن پوست شود.
2. الکترولیز: الکترولیز به برداشتن مو با استفاده از جریان الکتریکی گفته می شود. جلسات آن نسبت به لیزر طولانی تر است و پس از چند بار تکرار فرآیند، رشد مو در مناطق تحت درمان متوقف می شود. این روش نیز کمی دردناک، هزینه بر و زمان بر بوده و به همین دلیل برخی خانم ها به آن علاقه ندارند. 
3. سایر روش ها: به علاوه برخی روش های خانگی وجود دارند که کم هزینه بوده و به راحتی قابل انجام هستند. همچون : 

• کندن با موچین و...
• تراشیدن (شیو کردن)
• وکس کردن و اپیلاسیون
• کرم های موبر و ...

البته ایراد این روش ها در این است که می توانند باعث تحریک پوست شوند. همچنین اثرات آن ها کوتاه مدت و موقتی بوده و در نتیجه یک فرد باید این درمان ها را مرتباً تکرار کند تا اثرات مطلوب آن را ببیند. 

جلوگیری

هیرسوتیسم به طور کلی قابل پیشگیری نیست. اما با این حال، برخورداری از یک رژیم غذایی مغذی و متعادل، کاهش وزن و ورزش منظم می تواند به کاهش هیرسوتیسم کمک کند، به ویژه اگر به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا باشید. به علاوه پرهیز از مصرف داروهای غیرضروری که به عنوان عامل افزایش سطح آندروژن ها و در نتیجه رشد موهای زائد و ناخواسته شناخته می شوند، نیز می تواند خطر را کاهش دهد.