جای نیش حشرات؛ تشخیص و درمان
احساس خارش پس از نیش زدن یا گزیدگی توسط حشرات، گاهی اوقات در آن ناحیه به همراه برخی علائم دیگر به وجود می آید. که به تشخیص نیش حشرات و درمان آن کمک می کند. علت خارش، قرمزی و ورم جای نیش حشرات به دلیل ورود بزاق دهان حشره در خون و ایجاد واکنش آلرژیک است.
حشرات در گروه خونخواران دسته بندی می شوند. حشرات خونخوار برای مکیدن خون از انسان یا حیوانات دارای اندام های مخصوص مانند خرطوم، نیش و... هستند. برخی از انواع زنبورها، مورچه ها، کک ها، مگس ها، پشه ها و زنبورها در این دسته قرار می گیرند که در صورت نزدیک شدن به آن ها ممکن است نیش بزنند. در واقع گاهی اوقات نیش زدن یک عمل دفاعی از سمت آن ها خواهد بود و نه فقط به لحاظ تغذیه کردن. در کل اگر آن ها را اذیت نکنند، بیشترشان دیگر فرد را آزار نخواهند داد.. در این مقاله به چرایی این سوال پاسخ خواهیم داد.
نیش زدن یا گزیدگی حشرات چگونه رخ می دهد؟
در مناطق مختلف کره زمین انواع خاصی از حشرات زندگی می کنند که هر کدام روشی متفاوت از یکدیگر برای گزیدن دارند. به این ترتیب علائم بعد از نیش زدن آن ها نیز ممکن باهم فرق داشته باشد. یعنی برخی فاقد علامت خاصی هستند و بی آزارند، برخی باعث بروز علائم خفیف تا متوسط می شوند و برخی از آن ها واکنش های شدیدی را پس از گزش در بدن ایجاد می کنند. در زیر یک شکل کلی از نیش زدن برخی از حشرات رایج آورده شده است:
- حشره فرد مورد نظر خود را که دارای خون باب طبع خود است پیدا می کند.
- حشرات یک رگ گیر حرفه ای هستند؛ بنابراین یک مویرگ مناسب را از روی پوستت انتخاب می نمایند.
- در این مرحله خرطوم یا نیش خود را وارد پوست و سپس رگ می نمایند و سم یا همان بزاق خود را که از جنس پروتئینی خاص است، به داخل رگ خونی تزریق می نمایند. به این ترتیب از لخته و منعقد شدن خون جلوگیری می کنند.
- پس از تزریق سم خود، به آرامی از خون فرد هدف تغذیه می کنند. نکته جالب این است که طی این مراحل، معمولا افراد متوجه گزش حشره نمی شوند.
- پس از تغذیه، حشره خرطوم یا نیش خود را از بدن خارج کرده و پروسه تغذیه را به پایان می رساند.
مکانیسم نیش زدن حشرات با یکدیگر متفاوت است. مثلا برخی از حشرات بعد از پایان مکش خون فرد هدف، مقداری از بزاق خود را به سمت داخل رگ خونی او می فرستند. به این ترتیب، این دست از حشرات (غالبا پشه ها) باعث بروز واکنش های آلرژیک و حساسیت در بدن انسان می شوند که با خارش و درد همراه خواهد بود.
علت خارش و ایجاد واکنش بعد از نیش زدن حشرات
سمی که در اثر گزش یا نیش حشره به بدن فرد تزریق می شود عامل اصلی ایجاد خارش می باشد. این بزاق یا سم سبب واکنش نشان دادن سیستم ایمنی بدن به پروتئین بیگانه ای است که داخل ترکیبات بزاق حشره قرار دارد. در واقع هیستامین موجود در بزاق حشره، همان چیزی است که باعث خارش، التهاب و تورم می شود و بدن برای مقابله با آن، ماده ای به نام آنتی هیستامین تولید و ترشح می کند. اغلب اوقات واکنش فوری بدن با بروز علائم زیر نشان داده می شود:
- قرمزی
- تورم
بعد از آن، واکنش تأخیر دار بدن شامل موارد زیر است:
- خارش
- درد جزئی
- احساس گرما در ناحیه گزیدگی
- گزگز کردن ناحیه
گاهی اوقات حشره ممکن است در محیط آلوده زندگی کند و یا سابقا در جایی حضور داشته که از نظر بهداشتی، آلوده بوده است. در این صورت ممکن است بزاق او علاوه بر واکنش های بالا، به علت کثیفی، باعث خارش دو برابر و افزایش شدت علائم شود.
علائم و عوارض ناشی از گزش یا نیش زدن حشره
وقتی حشرات یک انسان را نیش می زنند، بزاق خود را به آن ها تزریق می نمایند که می تواند پوست اطراف ناحیه گزیده شده را قرمز و متورم کند و منجر به خارش شود. شدت گزش بسته به نوع حشره مهاجم و حساسیت فرد متفاوت خواهد بود. علائم زیر ممکن است پس از نیش زدن برخی حشرات در انسان به وجود بیاید:
- سم ناشی از نیش اغلب باعث ایجاد تورم می گردد
- خارش (خفیف تا شدید بسته به نوع حشره)
- ایجاد لکه های قرمز پوستی که غالبا دردناک و آزار دهنده هستند. اما در بیشتر موارد بی ضرر می باشند. ناحیه آسیب دیده معمولاً برای چند روز دردناک و خارش دار خواهد بود.
- اگر کسی به سم حشره بسیار حساس باشد، گزش و نیش می تواند یک واکنش آلرژیک جدی به نام شوک آنافیلاکتیک (یا شوک آنافیلاکسی) در او ایجاد کند. این شوک می تواند باعث سفت شدن گلو و دشوار شدن تنفس یا افت فشار خون شود.
- بعضی از گزش ها ممکن است باعث بیماری های عفونی شوند زیرا سم حاوی عوامل عفونی است.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر بعد از گزش علائمی مانند گزگز، بروز تورم و تاول زیاد یا چرکی شدن ناحیه، که نشانگر عفونت است دیده شد، باید به پزشک عمومی مراجعه کرد. اما اگر علائم زیر بعد از گزش در فرد دیده شد، نیاز به مراجعه به اورژانس می باشد:
- خس خس کردن سینه
- دشوار شدن تنفس
- تورم لب و گلو
- از دست دادن هوشیاری
- اسپاسم عضله ای
- بروز حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
- افزایش ضربان قلب
- سرگیجه یا احساس ضعف
- مشکل در بلع (دیسفاژی)
- گیجی، اضطراب یا افزایش تحریک پذیری
چه کسی بیشتر در معرض گزش است؟
هر کسی می تواند توسط حشره های مختلف گاز گرفته یا گزیده شود. به هر حال نیش زدن حشرا مخصوصا در مناطق خاص بسیار رایج است. اگر زمان زیادی را در فضای باز به ویژه در مناطق روستایی یا جنگلی سپری کنید، بیشتر در معرض خطر هستید. همچنین کودکان و افراد مسن ممکن است واکنش شدیدتری نسبت به گزش داشته باشند.
تشخیص گزش و نیش زدن
بسیاری از افراد می دانند که گزیده شده اند زیرا اندکی پس از حمله، حشره را مشاهده می کنند. اگرچه نباید حشره ای را که حمله می کند بیشتر تحریک کنید، اما اگر حشره پس از گزش یا گاز گرفتن کشته شد، آن را نگهدارید. هویت آن ممکن است به پزشک کمک کند تا علائم شما را به درستی تشخیص دهد. زیرا برخی از گونه ها به طور عجیبی سم ها قوی و خطرناک دارند. البته این گزینه برای تمام حشرات مخصوصا حشره های رایج و بی خطر صدق نمی کند.
درمان گزش و نیش زدن
اکثر گزش ها و گاز گرفتگی ها در خانه قابل درمان هستند، به خصوص اگر واکنش بدن فرد نسبت به آن خفیف باشد. برای درمان گزش می توان از راهکارهای زیر کمک گرفت:
- اگر نیش پشه هنوز در پوست قرار دارد، آن را باید برداشت.
- ناحیه آسیب دیده را خوب بشویید.
- برای کاهش درد و تورم از کیسه یا کمپرس یخ استفاده کنید.
- برای مقابله با علائم ناراحت کننده می توان از کرم های ضد خارش موضع ، مسکن های خوراکی و آنتی هیستامین استفاده کرد.
- همچنین می توان برای آرام و کنترل کردن میزان خارش، خمیر نازکی از ترکیب جوش شیرین و آب را به محل نیش مالیده و تا بروز اثر تسکینی صبر کرد.
- در صورت بروز علائمی از واکنش شدید، بلافاصله با شماره ۱۱۵ یا شماره خدمات اورژانس درمانگاه محلی خود تماس بگیرید.
نکاتی برای جلوگیری از گاز گرفته شدن و نیش زدن
بهتر است هنگام گذران وقت خود در خارج از خانه، اقدامات پیشگیرانه ای مانند موارد زیر را انجام دهید:
- هنگام نزدیک شدن به لانه ها یا کندوهای حاوی حشرات تهاجمی احتیاط کنید.
- پوشیدن کلاه و لباسی که پوشش کامل را فراهم می کند.
- پوشیدن رنگ های خنثی و پرهیز از پوشیدن لباس هایی که طرح و الگوهای گلدار دارند.
- اجتناب از مصرف عطر و لوسیون معطر در جاهایی که احتمال حضور حشرات خونخوار وجود دارد.
- پوشاندن درب ظرف غذا و نوشیدنی جهت جلوگیری از پخش بو
- استفاده از شمع سیترونلا یا مواد دافع حشرات
