دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری دیابتی است که برای اولین بار بدون سابقه قبلی در مادر، در دوران بارداری (حاملگی) تشخیص داده می شود. یعنی مادر قبل از بارداری به هیچ وجه سابقه افزایش قند (دیابت) را نداشته است. طی دیابت بارداری سطح قند خون مادر افزایش می یابد. دیابت بارداری معمولاً در اواسط بارداری خود را نشان می دهد. پزشکان اغلب آن را بین هفته های ۲۴ تا ۲۸ بارداری آزمایش می کنند. این مشکل می تواند هم بر مادر، هم بر جنین و هم بر سلامتی کلی بارداری تاثیر جدی بگذارد. نقش جنسیت جنین و دیابت بارداری در بعضی آزمایش ها مشخص شده است.

در حالی که هرگونه عارضه در دوران بارداری نگران کننده می باشد، اما در مورد دیابت بارداری خبرهای خوبی وجود دارد. مادران باردار می توانند با خوردن غذاهای سالم، ورزش و در صورت لزوم، مصرف دارو به کنترل دیابت بارداری کمک کنند. به این ترتیب گاهی اوقات یک زن مبتلا به دیابت بارداری مجبور می شود که انسولین مصرف کند. کنترل قند خون می تواند سلامتی مادر و جنین را حفظ کرده و از زایمان دشوار و زود هنگام جلوگیری نماید. در حالت کلی زنان مبتلا به دیابت حاملگی، قند خونشان معمولاً خیلی زود پس از زایمان به حالت طبیعی برمی گردد. اگر مادری به دیابت بارداری مبتلا شده است، احتمال اینکه دیابت او از نوع ۲ باشد بیشتر است.

علائم دیابت بارداری چیست؟

زنان مبتلا به دیابت حاملگی معمولاً علائمی ندارند. اکثر آن ها در طی یک غربالگری و آزمایش روتین متوجه می شوند که به این مشکل مبتلا هستند. در ادامه به برخی از علائم شایع ناشی از این بیماری اشاره می کنیم:

• عطش بیش از حد مادر
• گرسنگی بیش از حد و بیش از حد معمول غذا خوردن
• بروز تکرر ادرار

علل ابتلا به دیابت بارداری چیست؟

هنگام غذا خوردن، لوزالمعده انسان انسولین آزاد می کند. انسولین هورمونی است که کمک می کند قندی به نام گلوکز که در خون وجود دارد، به سلول ها برای تامین انرژیشان منتقل شود. در دوران بارداری، جفت هورمون هایی تولید می کند که باعث تجمع گلوکز در خون مادر می شود. به طور معمول لوزالمعده مادر می تواند انسولین کافی برای کنترل این قندها تولید کند. اما اگر بدن او نتواند انسولین کافی تولید کند یا آنطور که باید انسولین را استفاده کند، سطح قند خون مادر افزایش می یابد و او به دیابت بارداری مبتلا می شود.

البته محققان هنوز نمی دانند دقیقا چرا برخی از زنان به دیابت بارداری مبتلا می شوند و برخی دیگر به این بیماری مبتلا نمی گردند. آن ها اعتقاد دارند که اضافه وزن قبل از بارداری، اغلب نقش مهمی دارد. 

دیابت بارداری و جنسیت جنین

یافته های حاکی از ان هستند که جنین های پسر نسبت به جنین های دختر منجر به تغییرات متابولیکی و عوارض مرتبط با بارداری بیشتری می شوند. در یافته های دیگر این تحقیق، مشخص شد که زنانی که در دوران بارداری زمانی که کودکشان دختر بوده است و به دیابت بارداری مبتلا شده اند، بعد از زایمان نیز در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار دارند. هنوز این نتایج نیاز به تحقیقات بیشتری دارند.

عوامل خطر

برخی از زنان باردار بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری هستند. عوامل خطر دیابت بارداری طبق آخرین گزارشات سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) شامل موارد زیر می باشد:

• خانم هایی که سابقه سقط جنین داشته اند
• خانم هایی که قبل از بارداری نیز مبتلا به دیابت بوده اند.
• خانم هایی که دچار سندروم تخمدان پلی کیستیک هستند (PCOS)
• سابقه تولد نوزاد مرده یا وجود نقص خاص در هنگام تولد نوزاد
• داشتن فشار خون بالا، کلسترول بالا، بیماری قلبی یا سایر عوارض پزشکی مادر
• سابقه زایمان نوزاد سنگین وزن (۴ کیلو به بالا)
• عدم انجام فعالیت بدنی مادر
• نژاد: زنانی که سیاه پوست، اسپانیایی تبار، هندی- آمریکایی و یا آمریکایی آسیایی تبار هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری می باشند.

مشکلات و عوارض ناشی از ابتلا به دیابت بارداری در مادر و جنین

اگر قند خون در خانمی که دیابت بارداری دارد به خوبی کنترل نشود، می تواند منجر به مشکلاتی برای خانم باردار و جنین داخل شکم او حین بارداری و پس از زایمان شود:

۱. بزرگ شدن بیش از حد جنین

دیابتی که به خوبی کنترل نشده باشد باعث می شود که قند خون جنین بالا رود. در این صورت جنین "بیش از حد" تغذیه می شود و بسیار بزرگتر از حد طبیعی می شود. این اتفاق علاوه بر ایجاد ناراحتی برای مادر در چند ماه آخر بارداری، می تواند منجر به مشکلاتی در هنگام زایمان برای مادر و نوزاد شود. مادر ممکن است برای زایمان فرزند خود الزامما و اجبارا به زایمان سزارین احتیاج پیدا کند. همچنین نوزاد می تواند با آسیب عصبی ناشی از فشار روی شانه هنگام زایمان متولد شود.

۲. زایمان سزارین

سزارین نوعی روش زایمان توسط عمل جراحی است که برای دستیابی به جنین از طریق شکم مادر مورد استفاده قرار می گیرد. خانمی که به دیابت بارداری مبتلا است و به خوبی آن را کنترل نمی کند، احتمالا بیشتر از سایرین برای انجام زایمان نوزادش، به سزارین نیاز دارد. وقتی نوزاد از طریق سزارین زایمان می شود، بهبودی مادر پس از زایمان بیشتر طول می کشد.

۳. فشار خون بالا (پره اکلامپسی)

هنگامی که یک زن باردار دارای فشار خون بالا، دفع پروتئین در ادرار و تورم در انگشتان دست و پایش دارد که از بین نمی رود باشد، ممکن است دچار پره اکلامپسی شود. این عارضه یک مشکل جدی است که باید توسط پزشک دقیقاً کنترل و درمان شود. فشار خون بالا می تواند هم به مادر و هم به نوزاد او آسیب جدی برساند. این مشکل ممکن است منجر به زایمان زود هنگام شود و همچنین می تواند باعث تشنج یا سکته مغزی (لخته شدن خون یا خونریزی در مغز که منجر به آسیب مغزی می شود) در مادر هنگام زایمان شود. زنان مبتلا به دیابت بارداری بیشتر از زنان بدون دیابت، فشار خون بالا دارند.

۴. قند خون پایین (کاهش قند خون)

مبتلایان به دیابت که انسولین یا داروهای کنترل دیابت دیگری مصرف می کنند، ممکن است قند خونشان خیلی کاهش یابد. قند خون پایین اگر به سرعت درمان نشود می تواند بسیار جدی و حتی کشنده باشد. اگر خانم ها روزانه در خانه سطح قند خونشان را کنترل کنند و کاهش آن را زود درمان و جبران نمایند، می توانند تا حد بسیار زیادی از عوارض جدی ناشی از افت قند خون جلوگیری کنند. اگر دیابت مادر در دوران بارداری به خوبی کنترل نشده باشد، کودک او می تواند خیلی سریع پس از تولد دچار افت قند خون شود. بنابراین قند خون نوزاد باید چندین ساعت پس از زایمان تحت کنترل پزشک باشد.

سطح قند خون برای زنان باردار چقدر باید باشد؟

انجمن دیابت آمریکا اعداد زیر را برای زنان بارداری که قند خون خود را مدام بررسی می کنند توصیه می نماید:

• میزان قند قبل از خوردن غذا غذا: ۹۵ میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر
• یک ساعت بعد از خوردن غذا: ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر
• دو ساعت بعد از غذا خوردن: ۱۲۰ میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر

آزمایشات و تشخیص دیابت بارداری

دیابت بارداری معمولاً در نیمه دوم بارداری اتفاق می افتد. پزشک بین هفته های ۲۴ تا ۲۸ یا اگر مادر در معرض خطر بالایی باشد، زودتر این مورد را بررسی می کند. پزشک به مادران آزمایش تحمل گلوکز می دهد. مراحل این آزمایش به شرح زیر می باشد:

1. در ابتدا مادر باید چیزی حدود ۵۰ گرم گلوکز در یک نوشیدنی شیرین بنوشد. این نوشیدنی باعث افزایش قند خون مادر می شود.
2. یک ساعت بعد، مادر آزمایش گلوکز خون می دهد تا ببیند بدن او چگونه از پس قندهای ورودی به بدن برمی آید. اگر نتایج نشان دهد که قند خون آن ها بالاتر از حد معینی است، مادر نیاز به انجام یک آزمایش تحمل گلوکز خوراکی ۳ ساعته خواهد داشت. به این معنی که آن ها ۳ ساعت پس از نوشیدن یک نوشیدنی حاوی ۱۰۰ گرم گلوکز، آزمایش قند خون خود را مجددا تکرار خواهند کرد.

پزشک همچنین می تواند مادران را با آزمایشی که نیاز به ۱۲ ساعت ناشتایی دارد بررسی نماید. سپس به آن ها یک نوشیدنی حاوی ۷۵ گرم گلوکز و یک آزمایش گلوکز خون ۲ ساعته می دهد. اگر مادران در معرض خطر بالایی برای ابتلا به دیابت باشند اما نتایج آزمایش آن ها طبیعی باشد، پزشک ممکن است مجددا در هفته های آینده بارداری آن ها را مورد آزمایش قرار دهد تا مطمئن شود که مادر هنوز به دیابت بارداری مبتلا نشده است.

بیشتر بدانیم...هر آنچه باید در مورد غربالگری گلوکز در بارداری بدانید!

درمان دیابت بارداری

اگر مادری به دیابت بارداری مبتلا است، باید برای حفظ سلامتی خود و جنینش در دوران بارداری و زایمان، در اسرع وقت به پزشک جهت درمان مراجعه نماید. درمان دیابت بارداری شامل موارد زیر است:

• تغییر در سبک زندگی
• کنترل همه جانبه قند خون
• در صورت لزوم مصرف دارو

کنترل سطح قند خون به سلامت مادر و جنین کمک می کند. مدیریت دقیق همچنین می تواند به مادران کمک کند تا از ابتلا به عوارض دوران بارداری و زایمان جلوگیری کنند. 

کارهایی که برای کنترل دیابت بارداری باید انجام داد:

1. مادر بهتر است سطح قند خون خود را چهار بار یا بیشتر در روز بررسی کند.
2. ادرار خود را از نظر وجود کتون، مواد شیمیایی (که به معنای کنترل نشدن دیابت است)، بررسی نماید. برای این کار باید آزمایش ادرار انجام داد.
3. رژیم غذایی سالم داشته باشد.
4. ورزش را به یک عادت روزانه برای خود تبدیل کند.
5. پزشک وی را از نظر وزن و رشد جنین بررسی می کند.
6. پزشک ممکن است انسولین یا داروی دیگری برای کنترل قند خون به مادر بدهد.

بیشتر بدانیم...در دوران بارداری چه باید بخوریم و چه نباید بخوریم؟

راه های پیشگیری از ابتلا به دیابت بارداری

در مورد پیشگیری از دیابت حاملگی هیچ تضمینی وجود ندارد. اما مادر هرچه عادت های سالم تری قبل از بارداری داشته باشد، برایش بهتر است. در همین راستا CDC ۵ نکته طلایی را به مادران توصیه می کند:

1. غذاهای سالم بخورید: طبق برنامه غذایی مخصوص افراد دیابتی، غذاهای سالم بخورید. یک متخصص تغذیه می تواند به مادران در داشتن یک برنامه غذایی سالم و دقیق کمک کند.
2. به طور منظم ورزش کنید: ورزش روش دیگری برای کنترل کردن قند خون است. فعالیت بدنی به هضم غذا کمک می کند. مادر می تواند پس از بررسی سلامتی بارداریش توسط پزشک، می تواند به طور منظم در حین و بعد از بارداری ورزش نماید. برای این کار حداقل پنج روز در هفته حداقل به مدت ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط باید داشته باشد. راه رفتن سریع، شنا یا بازی جنب و جوشی با کودکان می تواند جزو فعالیت های موثر به حساب بیاید.
3. دائما قند خون را کنترل کنید: از آنجا که بارداری باعث می شود نیاز بدن به انرژی تغییر کند، سطح قند خون می تواند خیلی سریع تغییر کند. طبق دستور پزشک، به طور دائم قند خون خود را بررسی کنید.
4. در صورت نیاز انسولین مصرف کنید: گاهی اوقات یک زن مبتلا به دیابت بارداری باید انسولین تزریق کند. در صورت تجویز انسولین توسط پزشک، آن را طبق دستور او مصرف کنید تا به کنترل قند خون خود کمک کنید.
5. بعد از زایمان از نظر دیابت چک شوید: ۶ تا ۱۲ هفته پس از تولد نوزاد، و سپس هر ۱ تا ۳ سال از نظر دیابت آزمایش بدهید. در اکثر زنان مبتلا به دیابت بارداری، دیابت خیلی زود پس از زایمان از بین می رود. اما وقتی از بین نرود، دیابت نوع ۲ نامیده می شود.