گانگرن فورنیه چیست؟
"گانگرن" یا اصطلاح عامیانه قانقاریار، به معنای مرگ بافت بدن به دلیل کمبود جریان خون یا وجود عفونت جدی باکتریایی است که معمولاً بر روی بازوها و پاها، از جمله انگشتان پا و انگشتان تأثیر می گذارد. گاهی ممکن است در عضلات و اندام های داخلی بدن مانند کیسه صفرا و اندام های تناسلی نیز رخ دهد. حال اگر این بیماری در دستگاه تناسلی آقایان ایجاد شود و مناطقی مانند بیضه و کیسه بیضه، آلت تناسلی مرد و پرینه (پرینه نواحی بین کیسه بیضه و مقعد در مردان است) را درگیر عفونت کند، بیماری گانگرن فورنیه (Fournier’s gangrene) نامیده می شود. بافت مرده یا در حال مرگ در افراد مبتلا به این نوع از گانگرن، اغلب در دستگاه تناسلی شروع می شود و گاها تا ران، شکم و سینه کشیده می گردد. اگر گانگرن فورنیه سریعا تحت درمان و مداخلات پزشکی قرار نگیرد، کشنده خواهد بود؛ حدود یک سوم از مردانی که به این بیماری مبتلا می شوند، جان خود را از دست می دهند.
علائم گانگرن فورنیه
گانگرن فورنیه زمانی اتفاق می افتد که فرد دچار زخم پوستی شود و باکتری ها، ویروس ها یا قارچ ها وارد نقاط عمیق بدن شوند، در اثر این اتفاق بافت آسیب دیده می میرد و کم کم تجزیه می شود. اولین علامتی که افراد احتمالاً متوجه آن خواهند شد، درد ناگهانی است؛ سپس عفونت به سرعت پیشرفت می کند و پوست را به رنگ بنفش مایل به قرمز یا لکه های خاکستری- آبی متمایل می کند. همانطور که گانگرن شروع به گسترش می کند، بافت در حال تجزیه، بوی شدید و فاسد ایجاد می کند. علائم عفونت پیشرفته عبارت اند از:
- تورم در ناحیه آسیب دیده
- ضربان قلب سریع
- تب شدید
- در مردان، عفونت می تواند کیسه بیضه را از بین ببرد تا جایی که جسم بیضه های آن ها را در معرض دید قرار می دهد. بدون درمان سریع، عفونت می تواند به جریان خون منتقل شود و منجر به نارسایی عضو و مرگ فرد مبتلا شود.
- درد و تورم در دستگاه تناسلی یا ناحیه مقعدی
- بوی نامطبوع ناشی از آسیب دیدن بافت آسیب دیده
- صدای ترک خورنده هنگام لمس ناحیه آسیب دیده
- کمبود آب بدن
- کم خونی
همچنین ابتلا به گانگرن فورنیه ممکن است مجموعه ای از علائم را ایجاد کند که در نهایت می توانند کشنده باشد. این موارد شامل:
- عفونت شدید که به بافتهای عمیق گسترش می یابد: این عفونت باعث التهاب لایه های رگ های خونی می شود که به آن ورم مفاصل گفته می شود.
- التهاب باعث ایجاد لخته های کوچک خون می شود: بافت ها خونرسانی خود را از دست داده و شروع به مردن می کنند.
- مرگ بافت باعث آزاد شدن باکتری ها و محصولات جانبی بافت نکروتیک در جریان خون می شود: این ها باعث ایجاد التهاب در بدن می شوند که منجر به شوک سپتیک می گردد تا جایی که بدن دیگر نمی تواند فشار خون را حفظ کند و اعضای بدن شروع به خاموش شدن می کنند؛ شوک سپتیک می تواند منجر به مرگ شود.
علت ایجاد گانگرن فورنیه چیست؟
گانگرن فورنیه به طور معمول توسط سه الی چهار نوع مختلف باکتری ایجاد می شود. این باکتری ها به عروق خونی آسیب می رسانند و سموم و آنزیم هایی تولید می کنند که بافت را از بین می برد. عفونت در امتداد بافت اتصال دهنده بین پوست و عضلات زیرین آن گسترش می یابد و البته به طور معمول به عضلات آسیب نمی رساند. این عفونت ممکن است از طریق ایجاد جراحت در پوست شروع شود (مانند آسیب دیدگی یا جراحی که باعث می شود باکتری ها بدن را آلوده کنند). عفونت معمولاً از ناحیه بین دستگاه تناسلی و راست روده شروع می شود و به سمت بیرون در زیر پوست گسترش می یابد. همچنین می تواند در خارج از ناحیه تناسلی و به سمت دیواره شکم یا باسن کشیده شود. در حالت کلی گانگرن فورنیه معمولاً به دلیل عفونت در دستگاه تناسلی یا نزدیک آن رخ می دهد؛ منابع عفونت می تواند شامل موارد زیر باشد:
- عفونت در دستگاه ادراری
- عفونت مثانه
- هیسترکتومی
- آبسه (تورم بافت بدن و پر شدن آن از چرک)
- پیرسینگ زدن
علل ابتلا به گانگرن فورنیه در کودکان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- نیش حشرات
- سوختگی
- ختنه کردن
- فتق مغبنی نهان
- عفونت سیستمیک
برخی بیماری ها و داروهای دیگری نیز وجود دارد که کارشناسان معتقدند احتمال ابتلا به گانگرن فورنیه را در آقایان بیشتر می کند، از جمله:
- دیابت
- سو مصرف الکل
- وارد شدن ضربه به ناحیه تناسلی
- مصرف استروئیدها
- انجام شیمی درمانی
- اچ آی وی
- چاقی
- ابتلا به سیروز (بیماری کبدی)
- مصرف نوع خاصی از داروهای دیابت به نام بازدارنده سدیم گلوکز cotransporter-۲ (SGLT۲)
عوامل خطر برای این بیماری چیست؟
بسیاری از شرایطی که قدرت دفاعی بدن را تضعیف می کنند، می توانند فرد را در معرض ابتلا به گانگرن فورنیه قرار دهند. برخی از این شرایط عبارت هستند از:
- درمان با داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
- بیماری لوپوس
- بیماری کرون
- عفونت با HIV
- انجام شیمی درمانی
- درمان طولانی مدت با داروهای کورتونی
- ابتلا به سرطان خون
- • بیماری کبد
- سو تغذیه
- چاقی شدید (بیمارگونه)
- سن بالا
جمعیت مبتلایان به گانگرن فورنیه و میزان شیوع آن چقدر است؟
تعداد افرادی که به گانگرن فورنیه مبتلا می شوند دقیقا مشخص نیست، اما به طور کلی این بیماری نادر است. بر اساس یک تخمین، حدود ۱ از هر ۷،۵۰۰ نفر به این بیماری مبتلا می شوند که اکثر آن ها مرد هستند (گانگرن فورنیه در خانم ها هم با شرایطی دیگر ممکن است ایجاد شود). به طور کلی تخمین زده می شود که ۹۷ نفر در سال به این بیماری مبتلا می شوند که معمولاً در مردان ۶۰ یا ۷۰ ساله دیده می شود. مردان ۱۰ برابر بیشتر از زنان به گانگرن فورنیه مبتلا می شوند. برخی از بیماری های خاصی که باعث ضعف دفاعی ایمنی بدن می شوند، می توانند خطر ابتلا به این عفونت را افزایش دهند. به عنوان مثال، حدود ۷۰ درصد از افرادی که به این بیماری مبتلا می شوند دیابت دارند و تقریبا ۵۰ درصد مبتلایان نیز اعتیاد به الکل مزمن دارند.
گانگرن فورنیه در زنان
اکثر افرادی که به گانگرن فورنیه مبتلا می شوند مرد هستند، اما این عفونت می تواند در خانم ها نیز بروز یابد. محل عفونت اغلب، چین های خارجی بافت موجود در ورودی واژن است که به لابیا معروف می باشد. همچنین این عفونت ناحیه بین واژن و رکتوم که معروف به پرینه است را نیز درگیر می کند. گانگرن فورنیه در خانم ها ممکن است پس از سقط جنین یا برداشتن رحم رخ دهد.
از کجا بفهمیم که گانگرن فورنیه داریم یا نه؟
- معاینه فیزیکی: در ابتدا پزشک باید علائم عفونت را در بافت های درگیر شده ببیند و آن را تایید کند.
- بیوپسی (نمونه برداری بافتی): تشخیص دقیق گانگرن فورنیه معمولاً به یک نمونه بافت حاصل از بیوپسی نیاز دارد. به همین دلیل پزشک نمونه ای از بافت آلوده را برداشته و سپس آن را به آزمایشگاه می فرستد. یک تکنسین آزمایشگاهی آزمایشاتی را برای شناسایی میکروب ها و یافتن علائمی انجام می دهد، که نتایج آن می تواند وجود دیگر عفونت ها را رد کند و به تشخیص دقیق گانگرن فورنیه برسد.
- آزمایش خون: آزمایش خون نیز در تشخیص گانگرن فورنیه موثر است؛ به این نحو که با بررسی گلبول های سفید و سطح آن ها در خون، می توان متوجه شد که آیا بدن در حال مبارزه با عفونت های میکروبی یا ویروسی است یا خیر.
پزشک همچنین ممکن است از تصویربرداری برای کمک به تشخیص گانگرن فورنیه و رد سایر احتمالات استفاده کند. تصویربرداری می تواند شامل موارد زیر باشد:
- اشعه ایکس: اشعه ایکس که به آن تابش X نیز گفته می شود، نوعی تابش الکترومغناطیسی با انرژی بالا است که از عضوهای بدن تصاویر واضحی تهیه می کند.
- سونوگرافی: نوعی آزمایش تصویربرداری است که با استفاده از امواج صوتی تصویری از اندام ها، بافت ها و سایر ساختارهای داخل بدن که دچار التهاب درون بافتی و عفونت شدید شده باشند، ارائه می دهد. برخلاف اشعه ایکس، در سونوگرافی از هیچگونه اشعه ای استفاده نمی شود.
- سی تی اسکن: گاهی اوقات اگر پزشک به جواب آزمایشات قبل مشکوک باشد، از سی تی اسکن کمک می گیرد که روشی برای به دست آوردن تصاویر دقیق از بدن به صورت غیرتهاجمی جهت اهداف تشخیصی می باشد.
- اسکن ام آر آی: تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یک روش تصویربرداری پزشکی است که در رادیولوژی برای تشکیل تصاویر آناتومی و فرایندهای فیزیولوژیکی بدن مورد استفاده قرار می گیرد و می تواند در تشخیص گانگرن فورنیه موثر واقع شود.
درمان گانگرن فورنیه
درمان های مرتبط با گانگرن فورنیه بسته به میزان پیشرفت می تواند شامل موارد زیر باشد:
- دارو درمانی: شامل شروع فوری درمان با آنتی بیوتیک های قوی داخل وریدی (IV) و تلاش برای از بین بردن عفونت است.
- جراحی دبریدمان: روشی است که طی آن پوست آسیب دیده را تمیز کرده و به از بین بردن مناطق بافت مرده می پردازد. در حالت ایده آل، پزشک می تواند به اندازه کافی بافت را از بین ببرد تا از گسترش عفونت جلوگیری کند. در بعضی مواقع، فرد مجبور است چندین بار برای تکمیل درمان به اتاق عمل برود.
- اکسیژن درمانی: گاهی اوقات پزشک اکسیژن درمانی را توصیه می کند. این روش شامل قرار گرفتن بدن در معرض اکسیژن ۱۰۰ درصد است (هوای معمولی حدود ۲۱ درصد اکسیژن دارد). اکسیژن زیاد از رشد باکتری جلوگیری می کند، آسیب به رگ های خونی را کاهش می دهد و باعث ترمیم زخم می شود. با این حال، درمان هایپربریک یک درمان بحث برانگیز برای این بیماری است زیرا هیچ آزمایش بالینی وجود ندارد که استفاده از آن را موثر نشان دهد.
- عمل جراحی: جراحی گاهی اوقات تنها گزینه برای درمان است. در حالت ایده آل، فرد اگر سریعا درمان این مشکل را تحت نظر پزشک آغاز کند، می تواند از برداشتن حجم زیادی از پوست و بافت خود با جراحی جلوگیری کند. گاهی اوقات، برای بازسازی و ایجاد مجدد بافت های آسیب دیده، به پیوند پوست یا سایر جراحی های پلاستیک نیاز خواهد بود.
آیا می توان از ابتلا به بیماری گانگرن فورنیه جلوگیری کرد؟
چند مرحله وجود دارد که می توان برای کاهش احتمال ابتلا به گانگرن فورنیه انجام داد:
- در صورت ابتلا به دیابت، دستگاه تناسلی و مناطق اطراف خود را از نظر وجود زخم یا علائم عفونت و همچنین تورم یا خروج ترشحات بررسی کنید.
- اگر چاق هستید یا حتی فقط اضافه وزن دارید، سعی کنید مقداری از وزن خود را کم نمایید.
- در صورت سیگار کشیدن یا کشیدن توتون، این کار را متوقف کنید مصرف دخانیات می تواند به عروق خونی آسیب برساند.
- برای کاهش خطر عفونت، زخم های باز را با آب و صابون بشویید و آن ها را خشک و تمیز نگه دارید تا خوب شوند.
کلام آخر
گانگرن فورنیه اغلب کشنده است و حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد از مبتلایان آن جان خود را از دست می دهند. علل معمول مرگ و میر این افراد، انتشار عفونت در جریان خونشان است که به عنوان سپسیس، نارسایی کلیه یا نارسایی چند عضوی شناخته می شود. جراحی به موقع برای از بین بردن کامل بافت و مصرف آنتی بیوتیک های تهاجمی می تواند احتمال مرگ بیماران را کاهش دهد.
