لیکن پلان دهانی
لیکن پلان دهانی (Oral lichen planus) یک بیماری التهابی شایع و مزمن است که غشاهای مخاطی داخلی دهان را با ایجاد بثورات خارش دار تحت تأثیر قرار می دهد. لیکن پلان دهانی ممکن است به صورت لکه های سفید و توری شکل، زخم باز و یا بافت های قرمز و متورم در دهان دیده شود؛ این ضایعات می توانند باعث سوزش، درد یا ناراحتی شوند. لیکن پلان دهانی نمی تواند از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود، به عبارت دیگر، این بیماری مسری نیست زیرا این اختلال زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به دلایلی ناشناخته به سلول های غشای مخاط دهان حمله می کند. علائم ناشی از این بیماری را معمولاً می توان کنترل کرد، اما افرادی که مبتلا به لیکن پلان دهانی هستند، نیاز به تحت نظر بودن منظم دارند زیرا ممکن است در معرض خطر ابتلا به سرطان دهان در مناطق آسیب دیده باشند.
انواع لیکن پلان ها
اگر به لیکن پلان دهانی مبتلا هستید، ممکن است ضایعات ناشی از این بیماری در سایر قسمت های بدنتان نیز ایجاد شود.
- پوست: ضایعات این بیماری معمولاً به صورت برجستگی هایی به رنگ ارغوانی با سطح صاف دیده می شوند که اغلب دارای خارش هستند.
- دستگاه تناسلی: ضایعات لیکن پلان روی دستگاه تناسلی زنان اغلب باعث درد یا سوزش و ناراحتی در هنگام مقاربت می شود. این ضایعات معمولاً قرمز و چروکیده هستند و گهگاه به صورت نواحی سفید رنگ ظاهر می شوند. ناگفته نماند که این ضایعات می توانند در دستگاه تناسلی مردان نیز ایجاد شوند.
- گوش ها: لیکن پلان روی گوش می تواند منجر به کاهش شنوایی شود.
- پوست سر: وقتی ضایعات پوستی روی پوست سر ظاهر می شوند، ممکن است باعث ریزش موها به صورت موقت یا دائمی شوند.
- ناخن: اگرچه نادر است، با این حال لیکن پلان روی ناخن ممکن است منجر به برجستگی، نازک شدن یا شکاف ناخن های دست و پا و از دست دادن موقت یا دائمی آنان شود.
- چشم ها: به ندرت، لیکن پلان ممکن است سطح غشای مخاطی چشم را درگیر کند و باعث ایجاد زخم و کوری شود.
- مری: لیکن پلان مری نادر است، اما در صورت بروز، می تواند منجر به باریک شدن مری یا تشکیل باندهای محکم و حلقه ای در مری شود که می تواند بلع را دشوار کند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم و نشانه های ذکر شده در بالا به یک پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید.
علائم لیکن پلان دهانی چیست؟
علائم و نشانه های لیکن پلان دهانی بر مخاط دهان تأثیر می گذارد.
ضایعات ممکن است به صورت زیر ظاهر شوند:
- تکه هایی از بافت به رنگ سفید و برجسته در می آیند.
- گاهی ممکن است تکه های بافت قرمز، متورم و حساس به لمس شوند.
- در مواردی زخم باز نیز ممکن است در دهان ایجاد شود.
انواع لیکن پلان دهانی
این ضایعات ممکن است در مناطق زیر ظاهر شوند:
- درون گونه ها (شایع ترین مکان است)
- لثه
- زبان
- بافت های داخلی لب ها
- کام
تورم و درد لیکن پلان دهانی
قسمت های سفید ممکن است وقتی در قسمت داخلی گونه ها ظاهر می شوند، دردی ایجاد نکنند. با این حال، علائمی که همراه با مناطق قرمز، متورم و زخم های باز بروز می کنند، ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- احساس سوزش یا درد
- حساسیت به خوردن غذاهای گرم، اسیدی یا ادویه دار
- خونریزی و تحریک در هنگام مسواک زدن
- التهاب لثه
- ایجاد نقاط دردناک و ضخیم روی زبان
- اذیت شدن هنگام صحبت کردن، جویدن یا بلعیدن
علل ایجاد لیکن پلان ها چیست؟
علت دقیق ایجاد لیکن پلان دهانی مشخص نیست. با این حال، به نظر می رسد لنفوسیت های T (گلبول های خاص سفید خون که در التهاب ها نقش دارند) به دلایل خاصی، به طور ناگهانی فعال می شوند و باعث ایجاد این بیماری می گردند. این وضعیت می تواند نشان دهنده یک اختلال ایمنی باشد و ممکن است عوامل ژنتیکی در آن دخیل باشند؛ با این وجود برای تعیین علت دقیق آن، تحقیقات بیشتری لازم است. این احتمال وجود دارد که در بعضی از افراد، لیکن پلان دهانی در اثر مصرف برخی داروها، آسیب دهان، عفونت یا عوامل ایجاد کننده آلرژی تحریک شود و بروز یابد. استرس نیز ممکن است در بدتر شدن علائم یا عود آن نقش داشته باشد.
عوامل خطر
هر کسی ممکن است به لیکن پلان دهانی مبتلا شود، اما طبق گزارشات، این بیماری در زنان میانسال بیشتر دیده می شود. در حالت کلی، برخی از عوامل ممکن است خطر ابتلا به لیکن پلان دهانی را افزایش دهند، مانند داشتن اختلالی که قدرت ایمنی بدن را کاهش می دهد یا مصرف برخی از داروهای خاص. به هر حال همان طور که گفته شد، برای تعیین علت اصلی این بیماری، نیاز به تحقیقات گسترده تری است.
عوارض لیکن پلان دهانی
موارد شدید لیکن پلان دهانی ممکن است خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:
- درد قابل توجه
- کاهش وزن یا ایجاد سوء تغذیه
- استرس یا فشار روانی
- افسردگی
- ایجاد زخم در اثر ضایعات فرسایشی
- ایجاد لیکن پلان ثانویه در نقطه دیگری از بدن یا ایجاد عفونت های قارچی
- سرطان دهان
لیکن پلان دهانی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک بر اساس موارد زیر می تواند لیکن پلان دهانی را تشخیص دهد:
۱. شرح حال پزشکی: ابتدا در مورد سابقه پزشکی و دندانپزشکی ونوع داروهای مصرفی سوال می کند.
۲. معاینه فیزیکی: بررسی علائم، از جمله ضایعات موجود در دهان و سایر مکان های بدن
۳. درخواست آزمایش: وی همچنین ممکن است آزمایشاتی مانند موارد زیر را درخواست کند:
- نمونه برداری بافتی (بیوپسی): پزشک با ابزار مخصوص، یک نمونه بافت کوچک از یک یا چند ضایعه موجود در دهان را گرفته و به آزمایشگاه می فرستد تا زیر میکروسکوپ بررسی گردد و نشانه های احتمالی از وجود لیکن پلان دهانی را جست و جو کنند. برای شناسایی پروتئین های سیستم ایمنی بدن که معمولاً با لیکن پلان دهانی در ارتباط هستند، ممکن است آزمایشات میکروسکوپی تخصصی دیگری نیز لازم باشد.
- کاشت میکروسکوپی: با استفاده از پنبه (سواب) نمونه ای از سلول های دهانی گرفته می شود. این نمونه با میکروسکوپ بررسی می شود تا مشخص شود آیا فرد به عفونت قارچی ثانویه، باکتریایی یا ویروسی مبتلا است یا خیر.
- آزمایش خون: آزمایش خون ممکن است برای شناسایی بیماری هایی مانند هپاتیت C انجام شود که به ندرت ممکن است با لیکن پلان دهانی و لوپوس اشتباه گرفته شود.
درمان لیکن پلان دهانی
لیکن پلان دهانی یک بیماری مزمن است که هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد، بنابراین پزشکان درمان را برای کمک به بهبود ضایعات و کاهش درد یا ناراحتی های دیگر متمرکز می کنند. شرایط بیمار به طور دائم حین درمان ها کنترل می شوند تا یک درمان مناسب تعیین شود یا در صورت لزوم متوقف شوند. با این حال اگر فرد، هیچ درد و ناراحتی نداشته باشد و مشکلش، فقط ایجاد ضایعات سفید و توری مانند سفید رنگ در دهانش باشد، به احتمال زیاد به هیچ درمانی نیاز نداشته باشد. اما افرادی که علائم شدیدتری دارند، ممکن است به یک یا چند گزینه درمانی زیر که "درمان علامتی" نامیده می شوند، احتیاج پیدا کنند:
۱. بی حس کننده های موضعی:
از درمان هایی مانند داروهای بی حس کننده موضعی می توان برای تسکین موقتی مناطقی که دردناک هستند، استفاده کرد.
۲. کورتیکو استروئیدها:
کورتیکو استروئیدها می توانند التهاب ناشی از لیکن پلان دهانی را کاهش دهند. برای استفاده از این دست داروها، یکی از اشکال زیر ممکن است توسط پزشک تجویز شوند:
- کورتیکو استروئیدهای موضعی (روش ترجیحی): دهانشویه، پماد یا ژل های مخصوص، مستقیماً به غشای مخاطی زده می شوند.
- کورتیکو استروئیدهای خوراکی: کورتیکو استروئیدهای خوراکی ممکن است تحت نظر پزشک برای مدت زمان محدود به صورت قرص مصرف شوند.
- کورتیکو استروئیدهای تزریقی: این داروها به طور مستقیم به ضایعات تزریق می شوند.
عوارض جانبی ناشی از درمان های ذکر شده، بسته به روش استفاده متفاوت خواهند بود.
۳. داروهای سرکوب کننده واکنش های ایمنی بدن:
داروهایی که پاسخ ایمنی بدن را سرکوب یا اصلاح می کنند ممکن است برای بهبود ضایعات مزمن و کاهش درد تجویز شوند. آن ها به اشکال زیر در دسترس هستند:
- پمادهای موضعی یا ژل ها: مهار کننده های کلسینورین، مشابه داروهای خوراکی استفاده شده برای جلوگیری از رد اندام های پیوندی، ممکن است برای درمان لیکن پلان دهانی موثر باشد. اما این داروها به دلیل ارتباط نامشخص با سرطان هشدار سازمان غذا و دارو را دارند. به عنوان مثال می توان به تاکرولیموس (Protopic) و پیمکرولیموس اشاره کرد.
- داروهای سیستمیک: در موارد شدید که لیکن پلان دهانی مناطق دیگری از بدن را نیز درگیر می کند (مانند پوست سر، دستگاه تناسلی یا مری) ممکن است از داروهای سیستمیک که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند استفاده شود. زیرا استفاده از برخی داروها مانند استروئیدهای موضعی می تواند به رشد بیش از حد قارچ ها منجر شود؛ بنابراین لازم است که بیمار در طول درمان، برای بررسی عفونت های ثانویه، به طور منظم توسط پزشک مرتبط، ویزیت شود. عدم درمان عفونت های ثانویه ممکن است شرایط بیماری را بدتر کند.
۴. برخورد با عوامل محرک:
اگر پزشک حدس بزند که لیکن پلان دهانی ممکن است در اثر مواردی مانند مصرف یک دارو، یک ماده حساسیت زا یا استرس مربوط باشد، ممکن به بیمار توصیه کند که یک داروی دیگر را امتحان کند و برای تست حساسیت به متخصص آلرژی یا متخصص پوست مراجعه کند.
سبک زندگی و درمان های خانگی
علاوه بر درمان منظم پزشکی و دندانپزشکی، اقدامات خودمراقبتی زیر می توانند به بهبود علائم لیکن پلان دهانی کمک کنند یا از وقوع مکرر علائم شدید جلوگیری نمایند:
- بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید. دهان خود را تمیز نگه دارید تا علائم شما کاهش یافته و به جلوگیری از عفونت کمک کند. دندان های خود را حداقل دو بار در روز با استفاده از خمیردندان ملایم به آرامی مسواک بزنید و روزانه از نخ دندان استفاده نمایید.
- رژیم غذایی خود را بهبود دهید. اگر فکر می کنید که مصرف غذاهای پرادویه، شور یا اسیدی علائم شما را تحریک یا بدتر می کنند، غذاهای نرم و ملایم را انتخاب کنید تا به کاهش درد و اذیت شما کمک کنند و همچنین استفاده از کافئین را کاهش داده یا کاملا قطع کنید.
- از مصرف مواد تحریک کننده، مانند الکل یا تنباکو خودداری کنید. همچنین از عادت هایی که می توانند به داخل دهان شما آسیب برسانند مانند جویدن لب یا گونه خودداری نمایید.
- استرستان را کنترل کنید. از آنجا که استرس ممکن است علائم این بیماری را پیچیده و یا عود مجدد علائم آن را تحریک کند، ممکن است لازم باشد مهارت هایی را برای جلوگیری یا کنترل استرس خود بیاموزید. پزشک ممکن است شما را به یک متخصص روانپزشکی یا یک روانشناس معرفی کند که بتواند به شما در شناسایی عوامل استرس زا کمک کند و راهکارهایی موثر را در مدیریت استرس یا رفع نگرانی هایتان به شما پیشنهاد دهد.
- مرتباً تحت نظر پزشک یا دندانپزشک باشید. حداقل سالانه دو مرتبه برای معاینه و ترمیم به دندانپزشک مراجعه کنید. از آنجا که برای درمان این بیماری، اغلب مدت طولانی مورد نیاز است، بهتر است که با یک پزشک یا دندانپزشک ثابت در ارتباط باشید تا روند درمانتان را تحت نظر بگیرند.
