سندرم سرتونین چیست؟

سندرم سروتونین یک واکنش منفی جدی و خطرناک دارویی است. اعتقاد بر این است که سندرم سروتونین زمانی رخ می دهد که شما داروی خاصی را مصرف کنید و این دارو باعث تجمع سطوح بالایی از ماده شیمیایی سروتونین در بدن شما شود. سروتونین یک ماده شیمیایی است که بدن انسان برای عملکرد سلول های عصبی و مغز شما مورد نیاز است و در واقع این ماده به طور معمول توسط سلول های عصبی تولید می گردد. سروتونین یک انتقال دهنده عصبی (یک ماده شیمیایی) است و به تنظیم موارد زیر کمک می کند:

1. گوارش
2. جریان خون
3. دمای بدن
4. نفس کشیدن
5. همچنین نقش مهمی در عملکرد صحیح سلول های عصبی و مغزی ایفا می کند و اعتقاد بر این است که بر خلق و خوی تأثیر می گذارد.

اگر داروهای مختلف تجویز شده توسط پزشک را با هم مصرف کنید، ممکن است سطح سروتونین در بدن به مقدار زیادی افزایش بیابد. انواع داروهایی که می توانند منجر به سندرم سروتونین شوند شامل داروهای مورد استفاده برای درمان و کنترل افسردگی و سردردهای میگرنی و مدیریت درد است. سروتونین بیش از حد می تواند انواع مختلفی از علائم خفیف (لرز و اسهال) تا شدید (سفت شدن عضلات، تب و تشنج) را ایجاد کند؛ این علائم می توانند بر مغز، ماهیچه ها و سایر قسمت های بدن تأثیر بگذارند. سندرم سروتونین شدید می تواند در صورت عدم درمان منجر به مرگ شخص شود. گاهی اوقات سندرم سروتونین زمانی رخ می دهد که فرد دوز برخی از داروهای خود را خودسرانه افزایش دهد یا داروی جدیدی به رژیم خود اضافه نماید. برخی از داروهای غیرقانونی و مکمل های غذایی نیز می توانند موجب سندرم سروتونین شوند. نوع های ملایم تر سندرم سروتونین ممکن است ظرف یک روز پس از قطع داروهای ایجاد کننده علائم از بین بروند.

علائم سندرم سروتونین چیست؟

ممکن است در عرض چند دقیقه یا چند ساعت پس از مصرف داروی جدید یا افزایش دوز داروی موجود علائم شروع به بروز کنند. علائم و نشانه های این بیماری عبارت است از:

1. تحریک پذیری یا بیقراری
2. گیجی
3. گمراه شدن 
4. ضربان قلب سریع (تاکی کاردی) و فشار خون بالا
5. متسع شدن مردمک ها 
6. از دست دادن هماهنگی ماهیچه ها یا گرفتگی عضلات 
7. سفتی عضلات
8. تعریق شدید
9. اسهال
10. سردرد
11.  لرز
12. اضطراب
13. تهوع
14. توهم
15. رفلکس های بیش فعال یا هیپر رفلکسی

سندرم سروتونین شدید می تواند زندگی را تهدید کند؛ در این مواقع، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

1. عدم پاسخگویی و هوشیاری کافی
2.  کما
3. تشنج
4. ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
5. تب شدید
6. بیهوشی

زمان مراجعه به پزشک به دلیل سندرم سرتونین

اگر فکر می کنید که ممکن است پس از شروع یک داروی جدید یا افزایش دوز دارویی که قبلاً مصرف می کردید، دچار سندرم سروتونین شده باشید، بلافاصله با یک پزشک تماس بگیرید یا به اورژانس بروید. در صورت بروز علائم شدید یا بدتر شدن سریع، فوراً باید اقدامات پزشکی انجام شوند تا جان شخص در امان بماند.

علت  سندرم سروتونین چیست؟

در شرایط عادی، سلول های عصبی مغز و نخاع سروتونین تولید می کنند که به تنظیم توجه، رفتار و دمای بدن کمک می کند. سایر سلول های عصبی بدن، عمدتا در روده سروتونین تولید می کنند. سروتونین در تنظیم فرآیند گوارش، جریان خون و تنفس نقش دارد. به طور معمول، سندروم سروتونین زمانی رخ می دهد که:

1. فرد دو یا چند دارو را ترکیب کند و باهم بخورد.
2. داروهای غیرقانونی یا مکمل های غذایی که سطح سروتونین را افزایش می دهند، مصرف شود. به عنوان مثال ممکن است فرد پس از مصرف داروی ضد افسردگی خود، از داروهای ضد میگرن نیز استفاده نماید.
3. یکی دیگر از علل سندرم سروتونین مصرف بیش از حد عمدی داروهای ضد افسردگی است.
4. انواع خاصی از داروها مانند آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد ویروسی که برای درمان HIV و ایدز استفاده می شود و برخی داروهای تجویزی برای کنترل و درمان تهوع و درد نیز ممکن است سطح سروتونین خون را افزایش دهند.

چه داروهایی ممکن است باعث سندروم سروتونین شوند؟

نمونه هایی از داروها و مکمل های مرتبط با سندرم سروتونین را در زیر می خوانیم:

داروهای ضد افسردگی

داروهای ضد افسردگی مرتبط با سندرم سروتونین عبارت هستند از:

1. مهار کننده های بازجذب بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند سلکسا (سیتالوپرام)، زولوفت (سرترالین)، فلوکستین (پروزاک، سارافم)، فلووکسامین و پاروکستین (پاکسیل).
2. مهارکننده های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRIs) مانند Effexor (ونلافاکسین)
3. داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای مانند نورتریپتیلین و آمی تریپتیلین
4. مهار کننده های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)، مانند ناردیل (فنلزین) و مارپلان (ایزوکاربوکسازید)
5. داروهای میگرن (دسته تریپتان)

داروهای کنترل کننده میگرن

داروهای میگرن در گروه دارویی به نام "تریپتان" نیز با سندرم سروتونین مرتبط هستند. این داروها شامل موارد زیر می باشند:

1. آلموتریپتان (Axert)
2. ناراتریپتان (آمرگ)
3. سوماتریپتان (Imitrex)
4. کاربامازپین
5. والپروئیک اسید (Depakene)

مصرف داروهای غیر قانونی

برخی از داروهای غیرقانونی می توانند منجر به ایجاد سندرم سروتونین در افراد شوند. برخی از این داروها شامل موارد زیر می باشند:

1. LSD
2. اکستازی (MDMA)
3. کوکائین
4. آمفتامین ها

مکمل های گیاهی

برخی مکمل های گیاهی می توانند در ایجاد سندرم سروتونین نقش ایفا کنند، مواردی مانند:

1. مخمر سنت جان یا عصاره علف چای
2. جینسنگ
3. جوز هندی

داروهای سرماخوردگی و ضد سرفه

برخی از داروهای ضد سرفه و سرماخوردگی بدون نسخه که حاوی دکسترومتورفان هستند، می توانند از عوامل ایجاد کننده سندرم سروتونین باشند؛این داروها عبارت اند از:

1. داروی دکسترومتورفان (Robitussin DM)
2. شربت سرفه دلسیم

داروهای تسکین دهنده درد

داروهای ضد درد مانند داروهای ضد درد شبه افیونی نیز از آن دست از داروهایی هستند که می توانند فرد را مستعد ابتلا به سندروم سروتونین نمایند. برخی از این داروها عبارت هستند از:

1. کدئین
2. فنتانیل
3. هیدروکودون
4. مپریدین (دمرول)
5. اکسی کدون
6. ترامادول
7. لیتیوم

داروهای ضد تهوع

برخی از داروهای ضد تهوع که می توانند منجر به سندروم سروتونین شوند عبارت هستند از:

1. گرانیسترون
2. متوکلوپرامید
3. دروپردیول
4. اندانسترون

داروهای ضد میکروبی

برخی از این داروها عبارت هستند از:

1. ریتوناویر (نورویر)، داروی ضد رتروویروسی است که برای درمان HIV استفاده می شود.
2. لینزولید (Zyvox) که یک داروی آنتی بیوتیکی می باشد.

عوامل خطر

برخی از افرادی که داروها و مکمل های مخصوصی را مصرف می کنند نسبت به دیگران بیشتر مستعد ابتلا به سندرم سروتونین می باشند، با ای حال این سندروم ممکن است در هر فردی رخ دهد. افراد در معرض خطر بیشتر سندرم سروتونین قرار دارند اگر:

1. به تازگی شروع به مصرف یا افزایش دوز دارویی کرده باشند که باعث افزایش سطح سروتونین می شود.
2. بیش از یک داروی معروف به افزایش سطح سروتونین مصرف می کنید.
3. از مکمل های گیاهی که باعث افزایش سطح سروتونین می شوند استفاده کنید.
4. از داروهای غیرقانونی استفاده کنید که باعث افزایش سطح سروتونین می شوند.

چه عوارضی ممکن است در اثر سندروم سروتونین گریبان‌گیر افراد شود؟

تا هنگامی که سطح سروتونین به حالت عادی برگردد، سندرم سروتونین به طور کلی مشکلی ایجاد نمی شود. با این حال در صورت عدم درمان به موقع آن، سندرم سروتونین شدید می تواند منجر به بیهوشی و مرگ فرد مبتلا شود. همچنین اسپاسم شدید عضلانی می تواند منجر به خرابی بافت ماهیچه ای شود.

چگونه می توان از بروز سندروم سروتونین جلوگیری کرد؟

مصرف بیش از یک داروی افزایش دهنده سروتونین یا افزایش دوز داروی حاوی سروتونین، خطر ابتلا به سندرم سروتونین را افزایش می دهد. اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان بعد از مصرف دارو علائم این عارضه را تجربه کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید و بدون مشورت با وی مصرف چنین داروهایی را به هیچ وجه متوقف نکنید. اگر پزشک شما داروی جدیدی تجویز کرده است، مطمئن شوید که از سایر داروهای دیگری که مصرف می کنید مطلع است، به خصوص اگر از بیش از یک پزشک نسخه دریافت کرده اید. در بیشتر مواقع شما می توان از بروز سندرم سروتونین جلوگیری نمود، برای این کار کافی است که اطمینان حاصل کنید که پزشکتان می داند چه داروهایی مصرف می نمایید. در صورت مصرف ترکیبی از داروهایی که باعث افزایش سطح سروتونین می شوند، پزشک خود را در جریان قرار بدهید. این امر بویژه پس از شروع داروی جدید یا بلافاصله پس از افزایش دوز بسیار مهم است.

سندرم سروتونین چگونه تشخیص داده می شود؟

۱. معاینه فیزیکی و بررسی سابقه خانوادگی:

هیچ آزمایش اختصاصی برای تشخیص قطعی سندرم سروتونین وجود ندارد، به همین دلیل پزشک ممکن است با مرور سابقه پزشکی و بررسی علائم شما، کار خود را شروع کند. در صورت مصرف دارو یا استفاده از داروهای غیرقانونی در هفته های اخیر، حتماً به پزشک اطلاع دهید؛ زیرا این اطلاعات می تواند به او در تشخیص دقیق تر کمک کند.

۲. آزمایش:

پزشک معمولاً چندین آزمایش را نیز تجویز می کند. این آزمایشات به پزشک کمک می کند تا بفهمد اندام ها یا عملکردهای خاصی از بدن تحت تأثیر قرار گرفته اند یا خیر و همچنین می توانند به پزشک در رد سایر بیماری هایی که علائم مشابه با سندروم سروتونین ایجاد می کنند کمک کند. برخی بیماری ها علائم مشابهی با سندرم سروتونین دارند؛ این موارد شامل برخی عفونت ها، مصرف بیش از حد دارو (اُوِر دوز) و مشکلات هورمونی می باشد. یک بیماری معروف به سندرم بدخیم نورولپتیک که یک واکنش نامطلوب به داروهایی است که برای درمان بیماری های روان پریشی استفاده می شود، نیز علائم مشابهی با این سندروم دارد. آزمایشاتی که پزشک ممکن است تجویز کند شامل موارد زیر است:

• شمارش کامل خون (CBC)
• کاشت خون
• آزمایش و کاشت ادرار
• آزمایشات عملکرد تیروئید
• پانل اسکرین مواد مخدر
• آزمایشات عملکرد کلیه
• عکس برداری از قفسه سینه
• سی تی اسکن
• ضربه نخاعی (lumbar puncture)
• آزمایشات عملکرد کبد

درمان سندرم سروتونین چیست؟

درمان سندرم سروتونین به شدت علائم بستگی دارد. به عنوان مثال در صورت ابتلا به سندرم سروتونین بسیار خفیف، پزشک فقط ممکن است به فرد توصیه کند که مصرف دارویی را که باعث ایجاد این مشکل می شود را فوراً قطع نماید. با این حال اگر علائم شدیدی بیمار را درگیر کرده باشد، باید به بیمارستان مراجعه نماید؛ در بیمارستان، پزشک وضعیت فرد مبتلا را به دقت زیر نظر خواهد گرفت؛ همچنین ممکن است درمان های زیر را در دستور کار قرار دهند:

1. قطع داروی عامل: قطع هرگونه دارویی که باعث بروز این بیماری در فرد شده است.
2. سرم قندی و نمکی: تزریق مایعات داخل وریدی برای کاهش آب بدن و تب
3. شل کننده های عضلانی: داروهایی همچون بنزودیازپین ها مانند دیازپام (والیوم، دیاستات) یا لورازپام (آتیوان) می توانند به کنترل آشفتگی، تشنج و سفتی عضلات کمک کنند.
4. داروهای مقابله کننده: داروهایی که سروتونین را مسدود و محدود می کنند. داروهایی مانند سیپرو هپتادین می توانند با جلوگیری از تولید سروتونین به بهبود حال بیمار کمک نمایند.
5. اکسیژن تراپی: استنشاق اکسیژن از طریق ماسک به حفظ سطح طبیعی اکسیژن در خون فرد بیمار کمک می کند.
6. داروهایی که ضربان قلب و فشار خون را کنترل می کنند: این داروها ممکن است شامل اسمولول (Brevibloc) یا نتيروپروسايد (Nitropress) برای کاهش ضربان قلب بالا یا تنظیم فشار خون بالا باشند. اگر فشار خون فرد خیلی پایین باشد، پزشک ممکن است به بیمار فنیل افرین (Vazculep) یا اپی نفرین (Adrenalin، Epipen) بدهد.
7. لوله تنفسی و دستگاه و دارو برای درمان فلج شدن ماهیچه ها: در صورت داشتن تب بالا ممکن است به این درمان نیاز باشد.

اشکال ملایم تر سندرم سروتونین معمولاً در عرض ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از قطع داروهایی که باعث افزایش سروتونین می شوند، درمان می شوند. با این حال، علائم سندرم سروتونین ناشی از مصرف برخی داروهای ضد افسردگی ممکن است چند هفته طول بکشد تا به طور کامل برطرف شوند. این داروها بیشتر از سایر داروهایی که می توانند باعث ایجاد سندرم سروتونین شوند در سیستم بدنی باقی خواهد ماند.

چشم انداز بلند مدت این بیماری چیست؟

چشم انداز سندرم سروتونین بعد از درمان به موقع، بسیار امیدوار کننده است. وقتی سطح سروتونین به حالت عادی بازگردد، معمولاً هیچ مشکل دیگری وجود نخواهد داشت. با این حال، این بیماری در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد.