سارکوئیدوز چیست؟

سارکوئیدوز بیماری است که با رشد مجموعه های ریز سلول های التهابی (گرانولوم) در هر قسمت از بدن بروز می کند؛ معمولاً ریه ها و غدد لنفاوی درگیر این بیماری می شوند اما گاهی نیز می تواند بر روی چشم ها، پوست، قلب و سایر اندام ها تأثیر بگذارد. علت اصلی ایجاد سارکوئیدوز ناشناخته است، اما کارشناسان و محققان فکر می کنند که این بیماری در نتیجه پاسخ سیستم ایمنی بدن به یک ماده ناشناخته است. برخی تحقیقات نشان می دهند که عوامل عفونی، مواد شیمیایی، گرد و غبار و واکنش غیر طبیعی شدید به پروتئین های موجود در بدن، می تواند مسئول ایجاد گرانولوم در افرادی باشد که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به آن هستند. هیچ درمان اختصاصی و قطعی برای سارکوئیدوز وجود ندارد، اما اکثر افراد بدون هیچ درمانی یا فقط با یک درمان متوسط دارویی مناسب، به بهبودی می رسند. در برخی موارد، سارکوئیدوز خود به خود از بین می رود؛ با این حال، این بیماری ممکن است سال ها طول بکشد و امکان دارد باعث آسیب به اعضای بدن شود.

علائم بیماری سارکوئیدوز

علائم و نشانه های سارکوئیدوز بسته به اینکه کدام اندام تحت تأثیر قرار گرفته باشد متفاوت است. بیماری سارکوئیدوز گاهی به تدریج ایجاد می شود و علائمی ایجاد می کند که سال ها ادامه دارند؛ در موارد دیگر، علائم به طور ناگهانی ظاهر می شوند و سپس به همان سرعت از بین می روند. بسیاری از افراد مبتلا به سارکوئیدوز هیچ علائمی از خود بروز نمی دهند، بنابراین ممکن است این بیماری زمانی تشخیص داده شود که فرد به هر دلیلی اقدام به عکسبرداری از قفسه سینه خود نماید.

علائم عمومی

سارکوئیدوز می تواند با این علائم و نشانه ها شروع شود:

1. خستگی
2. تورم غدد لنفاوی
3. کاهش وزن
4. درد و تورم در مفاصل، مانند مچ پا

علائم ایجاد شونده سارکوئیدوز ریه

سارکوئیدوز اغلب ریه ها را تحت تأثیر قرار می دهد و ممکن است باعث مشکلات ریوی شود، علائمی مانند:

1. سرفه خشک مداوم
2. تنگی نفس
3. خس خس سینه
4. درد قفسه سینه

علائم پوستی سارکوئیدوز

سارکوئیدوز ممکن است باعث مشکلات پوستی شود، که ممکن است شامل علائم زیر باشد:

1. جوش هایی با برجستگی های قرمز یا بنفش مایل به قرمز، معمولاً در قسمت مچ پا ایجاد می شود که ممکن است هنگام لمس "گرم" احساس شوند.
2. ایجاد زخم (ضایعات) در بینی، گونه ها و گوش ها
3. مناطقی که تیره تر یا روشن تر از پوست به نظر بیایند
4. رشد غده در زیر پوست (گره)، به ویژه در اطراف زخم یا خال کوبی (تاتو)

علائم چشمی سارکوئیدوز

سارکوئیدوز گاهی اوقات می تواند چشم های فرد را تحت تأثیر قرار دهد بدون اینکه علائمی ایجاد کند؛ بنابراین مهم است که افراد (مخصوصا افراد مستعد) مرتباً چشم های خود را تحت نظر چشم پزشک معاینه کنند. علائم و نشانه های چشمی ناشی از سارکوئیدوز چشمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. تاری دید
2. چشم درد
3. سوزش، خارش یا خشکی چشم
4. قرمزی شدید
5. حساسیت به نور

علائم قلبی سارکوئیدوز

علائم و نشانه های مربوط به سارکوئیدوز قلب ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. درد قفسه سینه
2. تنگی نفس 
3. غش کردن (سنکوپ)
4. خستگی
5. ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
6. ضربان قلب سریع یا تکان دهنده (تپش قلب)
7. تورم ناشی از مایعات اضافی (اِدِم)

سارکوئیدوز همچنین می تواند بر متابولیسم کلسیم، سیستم عصبی، کبد و طحال، عضلات، استخوان ها و مفاصل، کلیه ها، غدد لنفاوی یا هر اندام دیگری تأثیر بگذارد.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده هر یک از علائم و نشانه های ذکر شده ناشی از سارکوئیدوز باید به پزشک مراجعه کرد.

علت ابتلا به سارکوئیدوز چیست؟

پزشکان علت دقیق ایجاد سارکوئیدوز را نمی دانند. به نظر می رسد برخی از افراد استعداد ژنتیکی برای ابتلا به این بیماری دارند که ممکن است توسط باکتری ها، ویروس ها، گرد و غبار یا مواد شیمیایی ایجاد شود. این مواد می توانند منجر به واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن شوند و سلول های ایمنی بدن به صورت التهابی (به نام گرانولوما) شروع به جمع شدن می کنند. با تجمع گرانولوماها در اندام مورد نظر، عملکرد آن اندام تحت تأثیر قرار می گیرد.

عوامل خطر سارکوئیدوز

هرچند که هر کسی ممکن است به سارکوئیدوز مبتلا شود، با این حال عواملی که ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند عبارت هستند از:

1. سن و جنس: سارکوئیدوز می تواند در هر سنی رخ دهد، اما اغلب بین سنین ۲۰ تا ۶۰ سال بروز می کند و زنان بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند.
2. قومیت: افرادی که نژاد آفریقایی و نژاد اروپای شمالی دارند، بیشتر مستعد ابتلا به سارکوئیدوز می باشند. آفریقایی-آمریکایی ها نیز بیشتر درگیری اندام هایی مانند ریه ها را تجربه می کنند.
3. سابقه خانوادگی: اگر فردی در خانواده به سارکوئیدوز مبتلا شده باشد، احتمال ابتلا دیگر افراد به این بیماری بیشتر خواهد شد.

عوارض ناشی از سارکوئیدوز چیست؟

گاهی سارکوئیدوز مشکلات طولانی مدتی را در فرد مبتلا ایجاد می کند. به موارد زیر توجه کنید:

1. عوارض درگیری ریه ها: سارکوئیدوز ریوی اگر درمان نشود می تواند منجر به ایجاد زخم دائمی در ریه های فرد (فیبروز ریوی) شود که این حالت تنفس را دشوار کرده و گاهی باعث فشار خون بالا در ریه می شود.
2. عوارض درگیری چشم ها: التهاب می تواند تقریباً روی هر قسمتی از چشم تأثیر بگذارد و ممکن است به شبکیه آسیب برساند که در نهایت باعث کوری می شود. به ندرت، سارکوئیدوز نیز می تواند باعث آب مروارید و گلوکوم شود.
3. عوارض درگیری کلیه ها: سارکوئیدوز می تواند بر نحوه کنترل کلسیم در بدن تأثیر بگذارد که ممکن است منجر به سنگ کلیه شود و عملکرد کلیه را کاهش دهد. به ندرت، این اتفاق می تواند منجر به نارسایی کلیه گردد.
4. عوارض درگیری قلب: سارکوئیدوز قلب منجر به ایجاد گرانولوم در قلب فرد می شود که می تواند ریتم قلب، جریان خون و عملکرد طبیعی قلب را مختل نماید. در موارد نادر، این بیماری ممکن است منجر به مرگ شود.
5. عوارض درگیری سیستم عصبی: تعداد کمی از افراد مبتلا به سارکوئیدوز هنگام ایجاد گرانولوم در مغز و نخاعشان دچار مشکلات مربوط به سیستم عصبی مرکزی می شوند. به عنوان مثال التهاب در اعصاب صورت می تواند باعث فلج شدن صورت گردد.

تشخیص سارکوئیدوزیس

تشخیص سارکوئیدوز ممکن است دشوار باشد زیرا این بیماری اغلب در مراحل اولیه خود علائم و نشانه های جزئی ایجاد می کند. هنگامی که علائم بروز می کنند، ممکن است علائمی شبیه به سایر بیماری ها را تقلید کنند. بنابراین پزشک احتمالاً با معاینه فیزیکی شروع می کند و علائم را مورد بحث قرار می دهد. او همچنین به دقت به صداهای ایجاد شده در قلب و ریه ها گوش خواهد داد، غدد لنفاوی را از نظر تورم بررسی می کند و هرگونه ضایعه پوستی را با دقت در نظر می گیرد. آزمایشات تشخیصی می توانند سایر اختلالات مورد شک را حذف کرده و تعیین کنند که آیا سیستم های بدن ممکن است تحت تأثیر سارکوئیدوز قرار داشته باشند یا خیر. در حالت پزشک ممکن است آزمایشاتی مانند موارد زیر را درخواست دهد:

1. آزمایش خون و ادرار برای ارزیابی سلامت کلی فرد و بررسی عملکرد کلیه ها و کبد 
2. رادیوگرافی قفسه سینه برای بررسی ریه ها و قلب 
3. توموگرافی کامپیوتری (CT) یا سی تی اسکن قفسه سینه برای بررسی ریه ها
4. انجام آزمایشات عملکرد ریه (ریوی) برای اندازه گیری حجم ریه و میزان اکسیژن رسانی ریه ها به خون
5. الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG) برای تشخیص مشکلات قلبی و نظارت بر وضعیت قلب
6. معاینه چشم برای بررسی مشکلات بینایی که ممکن است ناشی از سارکوئیدوز باشد
7. اگر به نظر می رسد سارکوئیدوز بر قلب یا سیستم عصبی مرکزی تأثیر می گذارد، اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) یا تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI)
8. نمونه برداری: پزشک ممکن است درخواست دهد که نمونه کوچکی از بافت (بیوپسی) از بخشی از بدن فرد مبتلا گرفته شود که احتمالاً توسط سارکوئیدوز تحت تأثیر قرار گرفته است. به عنوان مثال، اگر ضایعات پوستی داشته باشید  نمونه برداری از پوست شما (بیوپسی پوستی) انجام می شود.

درمان سارکوئیدوز چیست

هیچ درمان قطعی برای سارکوئیدوز وجود ندارد، اما در بسیاری از موارد این بیماری به خودی خود از بین می رود. اگر علائمی نداشته باشید یا فقط علائم خفیف بیماری را بروز دهید، حتی ممکن است نیازی به درمان نباشد. در واقع شدت و میزان وضعیت بدنی و علائم تعیین می کنند که آیا و چه نوع درمانی لازم است. درمان های زیر ممکن است بنابر صلاحدید پزشک انجام شود:

۱. دارو درمانی

اگر علائم فرد شدید باشد یا عملکرد اعضای بدن او در معرض تهدید باشد، احتمالاً با داروها درمان شروع خواهد شد. این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کورتیکو استروئیدها: این داروهای ضد التهاب قدرتمند معمولاً خط اول درمان سارکوئیدوز هستند. در برخی موارد، کورتیکواستروئیدها را می توان مستقیماً در ناحیه آسیب دیده قرار داد (از طریق مالیدن کرم یا پماد به ضایعه پوستی یا قطره چشم).
• داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند: داروهایی مانند متوترکسات و آزاتیوپرین با سرکوب سیستم ایمنی، التهاب ایجاد شده را کاهش می دهند.
• هیدروکسی کلروکین: هیدروکسی کلروکلین ممکن است برای ضایعات پوستی و افزایش سطح کلسیم خون مفید باشد.
• مهارکننده های فاکتور نکروز تومور-آلفا (TNF-alpha): این داروها معمولاً برای درمان التهاب همراه با آرتریت روماتوئید استفاده می شوند. آن ها همچنین می توانند در درمان سارکوئیدوزهایی که به درمان های دیگر پاسخ نداده اند مفید باشند.

از داروهای دیگر نیز ممکن است برای درمان علائم یا عوارض خاص ناشی از این بیماری استفاده نمود.

بسته به علائم یا عوارض های بروز داده شده توسط بیمار، درمان های دیگری نیز ممکن است توصیه شوند. به عنوان مثال، شما ممکن است برای کاهش خستگی و بهبود قدرت عضلانی، توانبخشی ریوی برای کاهش علائم تنفسی، به پیس میکر قلبی یا دفیبریلاتور کاشته شده برای آریتمی های قلبی و فیزیوتراپی احتیاج داشته باشید.

۲. تحت نظر بودن در حین درمان

فرد بیمار هر چند وقت یکبار باید به پزشک مراجعه کند، که تعداد این مراجعات براساس علائم و روش های درمانی وی متفاوت خواهد بود. مراجعه منظم به پزشک مهم است، حتی اگر نیازی به درمان نباشد. پزشک علائم فرد را کنترل می کند، اثربخشی درمان ها را تعیین کرده و عوارض را بررسی می کند. نظارت ممکن است شامل انجام آزمایشات منظم بر اساس شرایط بیمار باشد. به عنوان مثال، بیمار ممکن است لازم باشد که به طور منظم با اشعه ایکس از قفسه سینه خود عکس بگیرد، آزمایش های ادرار و خون انجام دهد، EKG و معاینه ریه ها، چشم ها، پوست و هر عضوی دیگر که درگیر شده است را انجام دهد. مراقبت های بعد و حین درمان ممکن است مادام العمر باشند.

۳. عمل جراحی

اگر سارکوئیدوز به ریه ها، قلب یا کبد فرد آسیب جدی زده باشد، ممکن است پیوند عضو در نظر گرفته شود. پیوند برای اندام های زیر ممکن است لازم باشد:

• پیوند کبد
• پیوند چشم
• پیوند قلب
• پیوند ریه