آسپارتام چیست؟

آسپارتام یک شیرین کننده مصنوعی پرکاربرد و یک جایگزین محبوب قند در غذاها و نوشیدنی های کم کالری از جمله نوشابه های رژیمی است. همچنین جزء برخی از داروها است. آسپارتام با برندهای مختلف در بازار موجود است و یکی از مواد تشکیل دهنده بسیاری از نوشابه ها و مواد غذایی است. با وجود استفاده گسترده و محبوبیت آن، آسپارتام در سال های اخیر به منبع بحث و جدل تبدیل شده است، با مطالعات متعددی که ادعا می کنند این شیرین کننده اثرات نامطلوبی بر سلامتی دارد.

در این مقاله، ابتدا به شواهد فعلی در مورد بی ضرر بودن آسپارتام می پردازیم. همچنین به چگونگی تاثیر اسپارتام بر وزن، اشتها و ... می پردازیم.

آیا آسپارتام بی خطر است؟

سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) آسپارتام را برای استفاده در غذا و نوشیدنی در سال ۱۹۸۱ تایید کرد. طبق گفته FDA، بیش از ۱۰۰ مطالعه نشان داده اند که آسپارتام برای اکثر افراد بی خطر است.

آژانس هایی در اروپا، کانادا و بسیاری از کشورهای دیگر نیز استفاده از آن را تایید می کنند، از جمله:

• سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا (EFSA)
• بهداشت کانادا
• سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد
• سازمان بهداشت جهانی (WHO)

با توجه به شورای اطلاعات بین المللی غذا، FDA میزان مصرف روزانه قابل قبول (ADI) آسپارتام را ۵۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم (میلی گرم بر کیلوگرم) وزن بدن در روز تعیین کرده است. 

اکثر مردم هیچگاه بیشتر از این مقدار قابل قبول هرگز نخواهند رسید. زیرا که اگر وزن فردی ۶۸ کیلوگرم باشد، باید روزانه ۱۹ قوطی نوشابه یا بیش از ۸۵ بسته آسپارتام مصرف کند تا از مقدار قابل قبول، فراتر رود.

افرادی که محصولات حاوی آسپارتام می خورند و می نوشند به طور متوسط روزانه ۴.۹ میلی گرم بر کیلوگرم مصرف می کنند که کمتر از ۱۰ درصد از مقدار توصیه شده ی FDA است.

اثرات جانبی اسپارتام

آسپارتام ممکن است عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

اثر بر وزن بدن

آسپارتام حاوی ۴ کالری در هر گرم است که مقداری مشابه قند است، اما آسپارتام حدود ۲۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است. این بدان معناست که فقط مقدار کمی آسپارتام برای شیرین کردن غذاها و نوشیدنی ها لازم است. به همین دلیل، مردم اغلب از آن در رژیم های کاهش وزن استفاده می کنند.

با این حال، یک بررسی در سال ۲۰۱۷ از مطالعات انجام گرفته، هیچ مدرکی مبنی بر موثر بودن شیرین کننده های کم کالری آسپارتام، سوکرالوز و استویوزید برای کنترل و مدیریت وزن پیدا نکرد.

در این بررسی شرکت کنندگان را طی چندین سال تحت نظر قرار دادند.در نهایت ارتباطی بین افزایش وزن و دور شکم و مصرف منظم این شیرین کننده ها پیدا کردند. اتفاقا بیشتر شرکت کنندگان، افزایش وزن را نشان می دادند.

بررسی سال ۲۰۱۷ همچنین شواهدی را نشان می‌دهد که افرادی که، به طور منظم شیرین کننده‌، مصرف می‌کنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی، دیابت و سکته هستند.

تاثیر بر اشتها

برخی تحقیقات نشان می دهد که آسپارتام ممکن است با افزایش اشتهای افراد بر وزن بدن تأثیر بگذارد، که می تواند منجر به مصرف بیشتر غذا شود.

به عنوان مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که آسپارتام اشتها را می تواند افزایش ‌دهد. این بررسی نشان می‌دهد که شیرین‌کننده‌ها ممکن است با ایجاد اختلال در فرآیند سیگنال‌دهی که معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فرد غذاهایی با کالری بیشتری می‌خورد، اشتها را افزایش دهد.

شیرین کننده های مصنوعی مانند آسپارتام طعم شیرینی ایجاد می کنند که بدون تامین انرژی برای بدن است، بنابراین بدن بدنبال طعم شیرین اشتها را بیشتر تحریک می کند. 

طعم شیرین معمولاً به بدن سیگنال می دهد که غذا وارد روده می شود. سپس بدن انتظار دارد که کالری دریافت کند و سیگنال هایی را دریافت کند که هنگام غذا خوردن باید با ایجاد احساس سیری یا سیری در فرد متوقف شود.

زمانی که فرد شیرین کننده‌ها را مصرف می‌کند همان طعم شیرین را تجربه می‌کند، اما بدن کالری کمتری نسبت به آنچه انتظار می‌رود دریافت می‌کند. اگر این به طور مرتب اتفاق بیفتد، طبق نظریه، بدن ارتباط بین طعم شیرین و کالری را بیاموزد. به این معنی است که غذاهای پر کالری دیگر احساس سیری را تحریک نمی کنند. که می تواند خود منجر به پرخوری شود.

برخی از اسیدهای آمینه موجود در آسپارتام مانند فنیل آلانین نیز ممکن است بر اشتها تأثیر بگذارند. اگرچه تحقیقات دیگر این یافته ها را تایید نمی کند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ مصرف آسپارتام را در ۱۰۰ بزرگسال لاغر با BMI بین ۱۸ تا ۲۵ که بین سنین ۱۸ تا ۶۰ سال داشتند بررسی کرد.

محققان دریافتند که مصرف آسپارتام در طول ۱۲ هفته هیچ تأثیر منفی بر اشتها، وزن بدن یا مدیریت قند خون ندارد.

تاثیر بر متابولیسم

یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که سطوح بالای آسپارتام ممکن است باعث تغییرات دیگری در بدن شود، که  می‌تواند منجر به دیابت نوع ۲ در موش‌ها شود.

بررسی بعدی در سال ۲۰۱۶ ارتباط بین شیرین کننده های کم کالری و بیماری متابولیک را بیشتر مورد بحث قرار داد. که نشان داد مصرف منظم و طولانی مدت شیرین کننده ها ممکن است تعادل و تنوع باکتری های موجود در روده را بهم بریزد. که این نوع اختلال در باکتری های روده می تواند منجر به عدم تحمل گلوکز شود که یک عامل خطر شناخته شده برای دیابت نوع ۲ است.

مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۶ اثرات برخی قندها و شیرین کننده ها را بر تحمل گلوکز افراد بررسی کرد.

محققان ارتباطی بین مصرف آسپارتام و عدم تحمل گلوکز بیشتر در بین افراد چاق پیدا کردند. با این حال، هیچ یک از قندها و شیرین کننده های این مطالعه هیچ اثر منفی روی افراد با وزن سالم نداشتند.

این مطالعات نشان می دهد که مصرف منظم آسپارتام می تواند خطر عدم تحمل گلوکز را افزایش دهد، به ویژه در افرادی که ممکن است در حال حاضر اضافه وزن داشته باشند.

خطرات سلامتی آسپارتام

خطرات سلامتی آسپارتام می تواند در کوتاه مدت یا بلندمدت فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

اثرات کوتاه مدت

مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ به بررسی اثرات کوتاه‌مدت آسپارتام بر روی خون و اندازه‌گیری‌های بیوشیمیایی در موش‌های ماده آلبینو سوئیسی در طول ۳۰ روز پرداخت.

این مطالعه نشان داد که مصرف آسپارتام برای موش‌ها مضر بوده و اثرات منفی مربوط به اندازه‌گیری‌های خون و بیوشیمیایی ایجاد می‌کند. محققان برای حمایت از این یافته ها به شواهد بیشتر و مطالعات انسانی نیاز دارند.

اثرات بلند مدت

نگرانی هایی در مورد اثرات آسپارتام بر سیستم عصبی مرکزی و محیطی وجود دارد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ به بررسی اثرات بلندمدت آسپارتام بر روی عصب سیاتیک در ۳۰ موش صحرایی نر بالغ پرداخت.

محققان به یک گروه از موش‌ها دوز آسپارتام معادل ADI برای انسان ۴۰ تا ۵۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم در روز به مدت ۳ ماه دادند. این مطالعه نشان داد که دوز طولانی مدت آسپارتام برای ساختار عصب سیاتیک مضر است و قطع مصرف آسپارتام به مدت یک ماه منجر به بهبودی کامل نمی شود.

مطالعات انسانی ممکن است به دانشمندان کمک کند تا بیشتر در مورد اثرات آسپارتام بر ساختار و عملکرد عصبی بیابند.

سایر خطرات مرتبط

برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که آسپارتام خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می‌دهد.

• انواع خاصی از سرطان، از جمله لنفوم، لوسمی، تومورهای دستگاه ادراری و تومورهای عصبی
• دیابت نوع ۲
• زایمان زودرس
• سمیت کلیه ها
• سمیت کبد
• تغییرات مضر در غدد بزاقی

وزارت بهداشت آمریکا، تعدادی از مطالعات را که در مورد خطرات بالقوه آسپارتام بررسی شده بودند، ارزیابی کرد.

این گزارش ارتباط احتمالی بین آسپارتام و برخی سرطان ها مرتبط با خون در مردان را نشان می دهد، اگرچه برای تایید قطعی به شواهد بیشتری نیاز است.

شواهد کمی وجود دارد که خطر احتمالی بین آسپارتام و زایمان زودرس را نشان می دهد، و هیچ نتیجه گیری روشنی در مورد مصرف آسپارتام و سردرد وجود ندارد.

این گزارش نتیجه گرفت که هیچ نگرانی ایمنی قابل توجهی برای مصرف آسپارتام برای مقدار کم وجود ندارد.

آیا مسمومیت واقعی است؟

به نظر می رسد هیچ مدرک علمی وجود ندارد که مسمومیت با آسپارتام یک خطر باشد. اگر افراد مبتلا به بیماری به نام فنیل کتونوری (PKU) باشند، سطوح بالای آسپارتام ممکن است برای آنها سمی باشد. این به این دلیل است که آسپارتام حاوی اسید آمینه ای به نام فنیل آلانین است.

افراد مبتلا به فنیل کتونوری یک اختلال ژنتیکی نادر دارند که به این معنی است که نمی توانند فنیل آلانین را به درستی تجزیه کنند. اگر فنیل آلانین بیش از حد در افراد مبتلا به PKU انباشته شود، می تواند برای مغز سمی باشد و باعث ناتوانی ذهنی شود.

چه کسانی باید از آسپارتام اجتناب کنند؟

افراد مبتلا به شرایط زیر باید از آسپارتام اجتناب کنند:

۱. فنیل کتونوری

فنیل کتونوری (PKU) یک اختلال متابولیک ژنتیکی است که باعث افزایش سطح اسید آمینه ضروری به نام فنیل آلانین در خون می شود. افراد مبتلا به PKU نمی توانند فنیل آلانین را به درستی متابولیزه کنند، بنابراین باید از مصرف آن اجتناب کنند یا آن را محدود کنند.

فنیل آلانین یکی از دو آمینو اسیدی است که آسپارتام را می سازد. آسپارتام مقادیر قابل توجهی کمتر فنیل آلانین را نسبت به منابع غذایی روزمره مانند گوشت، ماهی، تخم مرغ و محصولات لبنی فراهم می کند.

افراد مبتلا به PKU باید تمام منابع غذایی فنیل آلانین را کنترل کنند. 

۲. دیسکینزی دیررس

دیسکینزی دیررس (TD) یک اختلال عصبی است که باعث حرکات ناگهانی و غیرقابل کنترل صورت و بدن می شود. براساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۷، TD اغلب ناشی از استفاده طولانی مدت از داروهای ضد روان پریشی است.

این بررسی اشاره می‌کند که برخی شواهد نشان می‌دهند که بین تجمع فنیل آلانین در بدن و TD ارتباط وجود دارد.

محصولات حاوی آسپارتام

بسیاری از غذاها و نوشیدنی هایی که دارای برچسب "بدون قند" هستند ممکن است حاوی نوعی شیرین کننده مصنوعی باشند.

موارد زیر ممکن است حاوی آسپارتام باشند:

• نوشابه های رژیمی
• آب میوه های کم قند
• آب طعم دار
• ماست کم چرب
• شیر کم چرب طعم دار
• میان وعده ها
• پودینگ های بدون شکر
• ژلاتین ها
• بستنی های کم چرب 
• شیرین کننده های کم کالری،
• برخی از داروهای تجویزی و بدون نسخه از جمله ویتامین های جویدنی

جایگزین های آسپارتام

کسانی که مایل به محدود کردن مصرف آسپارتام خود هستند ممکن است بخواهند یک شیرین کننده طبیعی جایگزین را امتحان کنند، مانند:

• عسل
• شربت افرا
• شهد آگاو
• برگ استویا
• شیره یا ملاس

همچنان مهم است که مصرف شیرین کننده های طبیعی را محدود کنید، زیرا آنها خطرات سلامتی مشابهی با قند دارند، مانند: افزایش وزن، دیابت و پوسیدگی دندان.

خلاصه

با وجود تایید مقامات در سراسر جهان، هنوز بحث‌های زیادی پیرامون ایمنی آسپارتام وجود دارد.

برخی شواهد نشان می‌دهند که آسپارتام ممکن است تأثیر منفی بر سلامتی داشته باشد، مانند مدیریت وزن، و خطر بالقوه برای زایمان زودرس و برخی سرطان‌های خاص. اما برای تایید قطعی این موارد هنوز به مطالعات بیشتر انسانی نیاز است.

برای افراد چاق، مصرف منظم شیرین کننده های کم کالری ممکن است خطر ابتلا به بیماری های متابولیک، از جمله دیابت نوع ۲ را افزایش دهد. افراد مبتلا به شرایط خاصی مانند PKU یا TD بهتر است از مصرف آسپارتام بپرهیزند.

سازمان هایی مانند FDA، آسپارتام را به عنوان یک شیرین کننده ایمن برای مصرف انسان در یک محدوده روزانه مشخص تایید کرده اند.